بزرگنمايي:

پیام مازند - در هر شهر و روستایی که در این استان قدم می‌گذارید جاذبه های خاص آن منطقه، شما را به وجد خواهد آورد، این بار به دل کوهستان‌های چالوس می‌رویم، روستای زیبای "الیت" در میان کوهستان های بخش مرزن‌آباد. مازندران با دارا بودن نعمت الهی کوه، دریا و جنگل همواره در راس توجه‌های مردم و مسافران از سراسر ایران اسلامی قرار گرفته است.
در هر شهر و روستایی که در این استان قدم می‌گذارید جاذبه های خاص آن منطقه، شما را به وجد خواهد آورد، این بار به دل کوهستان‌های چالوس می‌رویم، روستای زیبای "الیت" در میان کوهستان های بخش مرزن‌آباد.
برای رسیدن به "الیت" باید در 18 کیلومتری مرکز بخش مرزن آباد و نرسیده به هزار چم در مکانی به نام "دِز بن = دژبن " راهی فرعی را که مسیر خود را از جاده اصلی جدا کرده است حرکت کنید و با عبور از شیب و نشیب کوه ها، به طول 22 کیلومتر از پشته و شانه گردنه ها به بلند ترین نقطه "ولیر دره" برسید.
آن سوی "ولیر دره" دشتی به وسعت 150 هکتار رخ نمایی می کند که به زیبایی، فرش هزار رنگ خود را بر زمین گسترانیده است.

آب و هوای کوهستانی و چشمه سارهایی متعدد که در سمت جنوبی محله ای قدیمی را در برگرفته اند و سرشاخه اصلی "چالس رو = چالوس رود" جوشان وخروشان قرار دارد.
مومن توپا ابراهیمی پژوهشگر و نویسنده مازندران درباره روستای الیت می گوید: اگر در کانون دشت الیت بایستیم از سمت غربی یال "کاهیر کوه"، جلگه الیت و دلیر را به گونه ای خواهیم دید که از هر طرف آنرا کوه های بلند قامت چون دژ محکمی در آغوش گرفته اند.
وی افزود: تا چندی پیش پهنه جلگه الیت را کشتزارهای گندم، جو، گاورس(ارزن)، صیفی‌جات زینت می داد که اکنون دیگر از آن همه نعمت هیچ اثری نیست، کشت و کار به کشت اندکی لوبیا یا سیب زمینی منحصر شده است و مزارع پر نعمت و یک پارچه، تکه تکه شده و خانه های متراکم روستای قدیمی در میان آن پخش شده است.
پژوهشگر و نویسنده مازندرانی در خصوص نوع معماری روستای کوهستانی الیت، می افزاید: در درون محله قدیمی خانه هایی با معماری سنتی وجود دارد، این خانه های سنتی به طور عمومی یک طبقه با مصالحی ازسنگ و گل یا چوب و گل بنا شده اند و سقف هایی که بدون استثنا از تیرهای چوبی پوشیده شده اند.
ابراهیمی گفت: تمامی خانه ها به دلیل وضعیت اقلیمی به ناچار دارای بام بودند که با مصالحی چوبی با نام "حالا"، "شیش" و "لَت" پوشانیده می شدند.
*بناهای تاریخی و قدیمی الیت

پژوهشگر و نویسنده مازندرانی در ادامه با بیان اینکه در الیت اماکنی تاریخی به صورت قلعه ویرانه، ده ویرانه و شهر ویرانه وجود دارد، یادآور می شود: روستای الیت بر فراز چند لایه از تمدن های گوناگون قرار گرفته است که با احتساب ابعاد این ویرانه ها در دور و اطراف روستا، به ویژه در سمت جنوب شرقی و شرق مساحت آن به فراتر از 40 هکتار می رسد.
ابراهیمی تصریح کرد: طی مطالعه ای که باستان شناسان در سال های اخیر بر روی این ویرانه ها به ویژه تپه های جنوب شرقی به اسامی چلاسر- گرد گلک و پیشرار چال انجام داده اند از نمونه های لایه سطحی آثار تمدنی را تا دوره اشکانیان که پایه های باروی شهر و خندق جزئی از آن است به وضوح در یافته و در نقطه ای دیگر به احتمال بازیابی آثاری از دوره نوسنگی اشاره داشته اند.
وی گفت: با توجه به همجواری این خرابه های وسیع با محوطه های تاریخی، «تپه ازبکی» در سمت جنوب و رودبار و تالش در شمال غربی به احتمال قریب به یقین، جایگاه و شأنی مطابق با اماکن یاد شده خواهند داشت، وجود ویرانه های قلعه ای معروف به قلاکوتی و خرابه هایی دیگر در سمت جنوبی این روستا به اسامی «کیت گردن»، «کّکی کُت»، «خاص چال» و تنبوشه های سفالین انتقال آب که در تمامی این روستا به دست می آید حکایت از آن دارد که الیت مدفن تمدنی گرانقدر است.
وی اظهار می کند: به غیر از طبیعت زیبا و سحر انگیزی که الیت را چون نگینی ارزشمند در میان گرفته است از دیدنی هایی چون گسل خوف انگیز تنگا تنگه – دیو تنیر (تنور دیو)- چشمه معروف اسبه اُ، زیارتگاه حضرات احمدرضا و زینب رضا ،غار کیت ، غار گرس جار، درختان ون تنومند و کهن سال می توان نام برد که همگی به لحاظ گردشگری اهمیت دارند و طبیعت گردان کنجکاو را می توانند به سوی خود جلب کنند.

*خرابه های شهری قدیمی

این محقق و پژوهشگر مازندرانی با بیان اینکه در سمت شمال شرقی محله قدیمی الیت بر فراز محوطه ای تاریخی در زمینی که در مجموع وسعت آن به 40 هکتار می رسد، آثار ویرانه ای عظیم به چشم می خورد که عبرت انگیز است ، می گوید: از گنگ های سفالینی که آب چشمه سارهای کوه مقابل را به این ویرانکده منتقل می کردند هنوز آثار و نشانی می توان یافت، این لوله های 70 سانتیمتری سفالی به هنگام شخم، کند و کاو و پی کنی ساختمان ها نمودار می شوند.
ابراهیمی قلعه اسپرز، دژقلعه گردن، دختر قلعه، قلعه کیت گردن و ککی کُت را به عنوان دیگر آثار تاریخی روستای الیت معرفی می کند.
مردمی با گویش تبری
وی درباره گویش مردم الیت می گوید: مردم الیت به کلارستاقی تکلم می کنند، این گویش در دامنه زبان تبری قرار دارد و این روستا در پدیداری ادبیات شفاهی مخصوص به خود نقشی در خور و شایسته داشته است.
محقق و پژوهشگر مازندران با اشاره به اسامی کوه های اطراف الیت، اظهار می کند: زرین کوه با ارتفاع 4350 متر بلندترین کوه بخش مرزن آباد، زرد گله، کولیچال گردن، سامان گردن، فنی سرخونی، ککی کُت، کاهیر کوه، زردکوه (فضل و فاضل)، گردرو، پلاکو لَت وپلاد کو گردن از جمله کوه های اطراف الیت هستند، همچنین جنگل های معروف و گونه های درختی الیت عبارت هستند از جنگل داماد گردن و شرون دره درسمت شرقی نهر ولیر دره، جنگل عیسان، لاورنو، سیرجارک، چاکبزه، پلتبن نو، جنگل گل گزنه و اسکیس نو، شزنف سنگ وپ نِسُّم، آفرین، راش گردن، دزماکوتی لور، دامنه گرده رو که همگی در مراتع قدیم الیت و در شرق آن قرار دارند.

ابرهیمی از ولیر، شرون، لاورنو، پلت بن نو، کل گزنه نو، اسکیس نو، هلی نواک، خونی نو، خی نواک، تنگا تنگه، پرانو، چلا نو، قلم دره نو، مچر، چتر، خشک دره و اغوز نو به عنوان دره های روستای الیت یاد می کند و ادامه می دهد: ترار کربن، لان کربن، دراکینگ کربن، گلجار کربن، گرس جار کربن، شیطن کربن از جمله غارهای الیت هستند که این غارها در مراتع تابستانه و زمستانه قدیم پراکنده اند و شکل و اندازه ی متفاوتی دارند.
وی به چشمه های معروف این روستا اشاره می کند و یادآور می شود: اسپه آ، قلقل چشمه، اشکار وزن چشمه، سیا چشمان، سوز ناک چشمه،اسپرو چشمه، لان چشمه، چتی چشمه، سنگ چشمه، مالا کیله، اسین چشمه سر از جمله این چشمه ها هستند.

محقق و نویسنده مازندرانی با بیان اینکه روستای الیت دارای آبشار های فراوانی است، می افزاید: یخچال طبیعی دامنه زرین کوه واقع در پشت" آقای کت "، یخپال طبیعی گته نمه چال، یخچال طبیعی نفت چاک، رود خانه یخی دره مسیر شیطان کربنک و سنگلی تا لان غلت در این روستا قرار دارند.
آوای خوش موسیقی بومی در الیت به گوش می رسد
ابراهیمی درباره موسیقی در الیت می گوید: در تمامی دهستان کوهستان همانند هر جای دیگری موسیقی دارای جایگاه والایی است و رگه هایی از موسیقی بومی گذشته هنوز از حنجره های خنیاگران و لوله نی کهنسالان چنان برمی آید که در حالت بکر خود جلوه می کند، این ویژگی البته در هرم سنی آغاز کهنسالگی به پایین به هیچ وجه حفظ نشده است چراکه نقش موسیقی و آواز در زندگی روز مره آنان بی رنگ یا کمرنگ شده است.
وی ادامه می دهد: آهنگ هایی چون گسن چرا، گسن چمر، مالینگا سری، گسن توده، گله را بردن، رجگا سری، چل سری، کشتی گری، درن، حمّم سری، عارس دمالی، وچاک وچاک که همگی از لوله نی بر می آمد و اثر شاد، غمگین، هیجان، آرامش را از خود برجا می گذاشت و ردیف های آوازی چون ولگسری، امیری، طالب طالبک، زهره و زرنگار، استرا بادی، پهلوان فلامرز، غلام میرشکار، پهلوی خانی، آب کناری، خرگ دمالی، چار وداری، بهار وقت کوی دا همگی آهی بودند که با این ناله ها سودا می شدند.
ابراهیمی خاطرنشان می کند: فرزندان الیت در یک دهه اخیر در راستای مقابله با شبیخون فرهنگی اقدام به برگزاری همایش هایی سالانه کردند که در خلال آن پژوهشگران و فرهیختگان با بازیابی و بازآفرینی فرهنگ شفاهی مردم کلارستاق و ارائه آن در این همایش خدمت شایانی در بازشناسی آن به جوانان و نوجوانان این مرز و بوم کردند و آثاری به یاد ماندنی از خود به یادگار گذاشتند.