بزرگنمايي:

پیام مازند - یکی از مهم‌ترین مسائلی که این روزها در مازندران پس از دو سیلاب به آن توجه بیشتری شده است، سخن درباره مسئله سدسازی و احیای آب‌بندان‌ها است، در واقع برخی از کارشناسان معتقدند که با احیای آب بندان‌هایی که در این استان به نابودی کشیده شده است، می‌توان در مواقع بحرانی مانع از وقوع خسارت‌های بی‌شمار شد و از سویی دیگر برخی از متخصصان بر این عقیده دارند که سدسازی نسبت به احیای آب بندان‌ها در اولویت قرار دارد، هرچند این میزگرد، این تعادل را برهم زده است. در صورت نبود سد شهید رجایی ممکن بود 10ها میلیون متر مکعب آب ناشی از سیلاب که در مخزن این سد آرام گرفته، در منطقه جاری شود و یک تراژدی غم‌بار انسانی را در آستانه سال نو برای استان مازندران ایجاد می‌کرد، اینها جملاتی است که اردکانیان وزیر نیرو در جلسه شورای مدیریت بحران این استان به زبان آورد.
بر این اساس در میزگرد تخصصی ایسنا تلاش شد تا موضوع احداث سد یا احیای آب بندان‌ها در مازندران با نگاهی به منافع، معایب و تمهیدات لازم برای هر کدام، مورد تحلیل و ارزیابی قرار بگیرد.
به گزارش ایسنا مازندران، میزگرد تخصصی مدیریت منابع آبی استان مازندران تحت عنوان "سد سازی بهتر است یا احیای آب بندان" با حضور محمدرضا رضوی مدیرکل هواشناسی، فرزین فرهادی مدیر امور اراضی و آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی، بابک مومنی عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و منصور رضایی کلانتری مدیر گروه آب‌های سطحی شرکت آب منطقه ای مازندران در دفتر این خبرگزاری برگزار شد.

سدسازی در بالادست به شرط عدم آسیب به محیط زیست
سید محمدرضا رضوی مدیرکل هواشناسی مازندران تقابل بین سدسازی و احیای آب بندان را بسته به منفعت و میزان بهره وری هر کدام دانست و گفت: زمان مفید بهره برداری از سدها 40 سال بوده و پس از آن به دلیل رسوب‌گذاری، بازدهی سد کاهش می یابد، همچنین با احداث سدها قسمت عظیمی از پوشش گیاهی و جنگل‌ها به زیر آب رفته و آب بندان های پائین دست منطقه سد به تدریج خشک می شود.

وی به مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی اشاره کرد و با بیان اینکه این مسئله سبب وقوع رخدادهای جدی مانند بارش های عظیم و غیرمنتظره می‌شود، اظهار کرد: آب شدن یخچال های کوهستانی با ثبت رکوردهای عجیب به معنای از دست دادن ذخیره گاه طبیعی آب است بنابراین نیاز منطقه به مهار آب های بالادست ضروری است که در این موارد احداث سد به شرط عدم آسیب به محیط زیست می تواند سودمند باشد.
افزایش تنش آبی مازندران با رونق خوش‌نشینی
رضوی از تثبیت مراتع، آبخیزداری و سپس سدسازی به عنوان راه های مهار آب بالادست نام برد و در ادامه با بیان اینکه خوش نشینی در مازندران موجب افزایش تنش آبی در این استان شده است، خاطرنشان کرد: زمانی که روستایی با 2 هزار هکتار باغ گیلاس و 700 خانه، به مکانی با 7 هزار اقامتگاه و 200 هکتار باغ تبدیل می شود، باید منتظر مشکلات آبی در مازندران بود.

وی با اشاره به اینکه غیر از موارد گفته شده، احیای آب بندان ها نیز می تواند راهگشا باشد، اظهار کرد: جمع‌آوری آب های سطحی مناطق جلگه ای به دلیل بارش مضاعف مناطق دشت نسبت به کوهستان در استان و نیز بهره وری چند منظوره از یک آب‌بندان در قالب طرح های گردشگری، شیلات و احیای محیط زیست از مزایای اصلی و جانبی آب‌بندان ها است.
مدیرکل هواشناسی مازندران در بخش دیگری از این نشست، تنش اجتماعی و تقابل آن با منفعت اقتصادی را مطرح کرد و با بیان اینکه نمی توان با یک پروژه همه مردم را راضی نگه داشت با ذکر مثالی در این رابطه گفت: قبل از تجزیه شوروی سابق، ممانعت یک زن روستایی تاجیک در عدم احداث سد به دلیل قرارگیری روستای وی در دهانه سدِ مطالعاتی، باعث شد تا اکنون کشور تاجیکستان از داشتن سدی عظیم با ظرفیت مخزن 3.5 میلیارد مترمکعب و قابلیت برق آبی 2 کشور با اعتبار گلوبال محروم بماند.
رضوی در ادامه میانگین بارش یک سال زراعی مازندران را 651 میلیمتر عنوان کرد و با بیان اینکه سال گذشته و در همین برهه زمانی این میزان برابر 406 میلیمتر بود، افزود: به نسبت میانگین بلند مدت 466 میلیمتر مورد انتظار است که این رقم در سال جاری و به فاصله 5 ماه مانده به پایان سال زارعی به 678 میلیمتر رسیده که از حد نرمال خود نیز تجاوز کرده است. این به معنای افزایش 45 درصدی میزان بارش ها نسبت دوره گذشته بدون احتساب ماه‌های اردیبهشت و خرداد است.

سیاه و سفید احداث آب بندان و احیای سد ممنوع!
مدیر امور اراضی و آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی مازندران آبگیری سدها را با توجه به وجود روانآب ها و رودخانه ها کم و سبب ایجاد تنش خکسالی عنوان کرد و نیاز به مهار آب های سطحی به دلیل پراکنش بارندگی ها در استان ضروری دانست و گفت: مازندران با تنها 10 درصد مهار آب های سطحی ضعیف ترین رتبه در این حوزه را داشته که این میزان در استان های گیلان و گلستان به ترتیب 50 و 25 درصد است.
فرزین فرهادی با اشاره به وجود 18 هزار هکتار آب‌بندان در سطح استان و پتانسیل مناسب 900 قطعه، میزان آبگیری آنها را علیرغم رسوب گذاری و رویش گیاهان 340 میلیون مترمکعب برشمرد و با یادآوری مزایای آب بندان ها، گفت: علاوه بر جمع آوری آب‌های سطحی، بومی بودن این سازه، فواید زیست محیطی متنوع، فقدان هزینه‌های انتقال و احداث و کارایی چند منظوره در اکوتوریست و پرورش ماهی از جمله مزایای استفاده از آب بندان هاست.

وی با بیان اینکه مزایای آب بندان نفی سدسازی نیست، از درجه اهمیت و اولویت توجه به هریک سحن گفت و تاکید کرد: حرکت در مسیر توسعه پایدار باید بر مبنای منفعت و نیازسنجی صورت گیرد و بررسی شود که آیا احداث سد در یک منطقه اولویت داشته یا احیای آب بندان ها امری سودمند است.
مدیر امور اراضی و آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی مازندران عملکرد آب‌بندان‌ها را به مانند یک آبخوان و سوپاپ اطمینانی برای نجات چاه های منطقه از برداشت بی رویه توصیف و خاطرنشان کرد: ممانعت از شوری آب های زیر زمینی، استفاده از بازچرخانی آب زهکشی در آب بندان ها و کاهش هزینه تولیدی آب به نسبت سدها با توجه به مهندسی ساخت سازه، قابلیت های متعدد آب بندان بوده که می توان با دیواره سازی، اصلاح و افزایش عمق آنها تا 4 متر همراه لایروبی، میزان ذخیره سازی آب آن را به یک میلیارد متر مکعب افزایش داد.
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان مازندران از اختصاص 147 میلیارد تومان اعتبار در ردیف 9 لایحه بودجه سال جاری کل کشور برای توسعه، بهسازی و لایروبی آب بندان‌های سه استان شمالی کشور خبر داد و افزود: تامین 50 درصد این اعتبار از منابع ملی، 35 درصد منابع استانی و 15 درصد از محل مشارکت های مردمی در دستور کار قرار دارد.
فرهادی از اجرای عملیات بازسازی 3 هزار و 155 هکتار آب بندان از اوایل مردادماه سال جاری خبر داد و با اشاره به اینکه نباید به موضوع احداث سد یا احیای آب بندان نگاه سیاه و سفید داشت، تاکید کرد: باید اولویت ها مشخص شده و بر اساس اهمیت و منافع ملی و استانی مشخص شود که توجه به کدام موضوع ضرورت دارد.

ضرورت افزایش حجم مخازن مازندران تا یک میلیارد متر مکعب
مدیر گروه آب های سطحی شرکت آب منطقه ای مازندران با اشاره به اینکه بارندگی یک نعمت الهی است و هیچ نکته منفی ندارد، خسارات سیلاب در برابر خشکسالی را خارج از تلفات جانی ناچیز توصیف کرد و گفت: سال گذشته در چنین زمانی، سد شهید رجایی 55 میلیون مترمکعب ذخیره آبی داشت و 40 درصد چشمه های مازندران خشک بودند، مضاف بر اینکه 4 هزار هکتار از بهترین اراضی شالیکاری دشت میاندرود از دور کشت خارج شده بود.
منصور رضایی کلانتری از آبگیری سد شهید رجایی طی دو ماه اسفند و فروردین به میزان 70 میلیون مترمکعب خبر داد و با یادآوری اینکه تا قبل از بارندگی ها، آبگیری سد تنها 7 میلیون متر مکعب بود، خاطرنشان کرد: اکنون تمام 10 سد استان در آستانه لبریزی قرار داشته و نیروگاه های برقی استان نیز فعال شده اند ضمن اینکه ما به دلیل کنترل بهتر و مهار آب باید بخشی از مخزن را برای سیلاب ها خالی نگه داریم تا بتوانیم خروجی آب پائین دست را تحت کنترل داشته باشیم.
وی با تصریح اینکه سد و آب‌بندان رقیب هم نبوده و هریک جایگاه خود را دارند، اظهار کرد: انتقال سیلاب ها به آب بندان عملی نبوده و به دلیل انرژی آب و میزان رسوب گذاری مهار آن توسط این سازه غیر ممکن است، از طرفی آب بندان نیز به دلیل مزایایی مانند تغذیه آب زیرزمینی، فواید محیط زیستی و کارایی چندمنظوره جایگاه خاص خود را در معیشت مردم دارد.

رضایی کلانتری حجم حال حاضر مخازن سدهای استان را حدود 110 میلیون مترمکعب برشمرد و این رقم را کمتر از 10 درصد حجم آب های سطحی استان دانست و خاطرنشان کرد: از آنجائیکه 60 درصد بارندگی های استان به دلیل بارش در فصول فاقد نیاز آبی اتفاق افتاده و از حیث مکان و زمان نابهنگام تلقی می شود نیاز به افزایش حجم مخازن استان تا یک میلیارد متر مکعب ضروری است.
مازندران از قافله سدسازی در کشور عقب مانده است
مدیر گروه آب های سطحی شرکت آب منطقه ای مازندران با اشاره به اینکه مازندران با توجه به تکثر آب‌های سطحی از قافله سد سازی در کشور عقب مانده است، فواید سد را اینگونه برشمرد: مصرف قابل شرب آب ذخیره شده، فعالیت نیروگاه های برقآبی، مهار سیلاب ها، ایجاد تفرجگاه، آب رسانی به بخش صنعت و توسعه صنایع از عناوین مزایای احداث سد است.
رضایی کلانتری تولید 13.5 مگاوات برق از نیروگاه سد شهید رجایی را نمونه بارز امتیاز سدها معرفی کرد و با بیان اینکه بیش از 40 درصد برق کشور چین توسط نیروگاه های برق آبی تولید می شود در تبیین مزایای این نیروگاه ها، گفت: فارغ از سودمند بودن برق به عنوان یک سوخت پاک و ارزان، نیروگاه برق آبی از لحاظ راه‌اندازی، کنترل، مدیریت و ورود به شبکه توزیع بسیار بهتر از سایر نیروگاه ها بوده چرا که یک نیروگاه سیکل ترکیبی به 24 ساعت زمان نیاز داشته تا وارد مدار شود اما نیروگاه برقی بلافاصله و کمتر از یک ساعت وارد مدار شده که این موضوع تنش برق کشور در زمان اوج مصرف را کاهش می دهد.
وی از بررسی مطالعاتی احداث 10 سد در مازندران خبر داد و با یادآوری این مطلب که 10 سد فعلی استان 350 میلیون متر مکعب ذخیره آبی دارند، ادامه داد: 2 سد در حال ساخت نیز در دستور کار قرار دارد و مجموع 22 سد می تواند ذخیره ای معادل یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب آب برای استان به ارمغان بیاورد که پشتوانه عظیمی برای استان خواهد بود در حالیکه آب بندان ها در مجموع 700 میلیون آورده خواهند داشت.
مدیر گروه آب های سطحی شرکت آب منطقه ای مازندران با انتقاد از توقف عملیات اجرایی سد گلورد به دلیل مسائل و تنش های اجتماعی تاکید کرد: مخالفت و ممانعت اهالی منطقه مبنی بر احداث پل هوایی برای تردد و عدم تغییر مسیر آنان باعث شد تا ظرفیت ذخیره ای معادل 140 میلیون متر مکعب از دست برود.
رضایی کلانتری احداث سد کوچک فریم صحرا را باوجود اشتباهات مهندسی سودمند توصیف و خاطرنشان کرد: علیرغم اینکه احداث سد برخلاف نظر مشاوران، اهالی و جمیع کارشناسان بود اما به جهت افزایش آب‌های زیزمینی، پر آب شدن چشمه ها و آبیاری اراضی آن منطقه و نیز عملکرد آبخیزداری سازه وجود آن مثبت ارزیابی می شود.
وی احداث سد را نه تنها برای مهار سیلاب بلکه برای حفظ حجم آب به جریان افتاده مثبت برآورد کرد و با بیان اینکه کانال های ما توان انتقال آب سیل را ندارند گفت: دبی اوج سیلاب اخیر 500 مترمکعب بر ثانیه بود که قوی ترین کانال های ما توان انتقال 5 درصد آنرا ندارند. بنابراین حجم آب سیلاب را نمی توان به وسیله آب بندان مهار و جمع آوری کرد.

امنیت آبی مازندران چگونه تامین می‌شود؟
در ادامه این نشست بابک مومنی عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران گفت: احداث سد منافاتی با احیای آب بندان نداشته و نگاه الزام آور برای توجه بیشتر به یکی از دو گزینه ضرورتی ندارد. چنانچه بخواهیم فعالیتی پایدار و یکپارچه نگر داشته باشیم و روی یک راهکار تمرکز نکنیم، هر دو گزینه مناسب بوده و در جایی که استعداد سد وجود دارد چرا سد نسازیم.
وی با استناد به پژوهش های گذشته و آنالیز بارش های 30 سال اخیر، خاطرنشان کرد: عمده بارش های مازندران و حجم توزیع مکانی بارش ها در دشت بوده و استعداد سد نیز تنها در چند منطقه استان بر پایه توسعه و کارشناسی توجیه دارد.
مومنی با بیان اینکه قرار نیست در تکنولوژی آب بندان ها متوقف بشویم، به تلفات فراوان آب در دشت های مازندران اشاره کرد و افزود: توان ذخیره سازی آب در دشت های مازندران بسیار پائین بوده است و همچنین عمده بارش ها در دشت اتفاق می افتد بنابراین اگر بتوانیم آب را در دشت و منابع آبی روستایی ذخیره سازی کنیم امنیت آبی استان نیز تامین خواهد شد.
وی با بیان اینکه سدها نیز مانند اکثر سازه های مهندسی فاقد خطا نیستند و تاریخ بیانگر اشتباهات است به مشکلات دریاچه ارومیه اشاره و عنوان کرد: وقتی سدی احداث می شود در تنش خشکسالی، بخشی از تالاب ها از دست رفته و منبعی برای تامین آب لازم وجود ندارد. تالاب جازموریان و زاینده رود نمونه های بارز خطای مهندسی است.

استادیار گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور با اشاره به اینکه حافظه تاریخی ایرانیان ضعیف است، به مشکلات ناشی از طرح کنترل جمعیت اشاره و خاطرنشان کرد: بینش و تصمیمات هیجانی از سوی مردم و در جامعه پذیرفتنی است اما نگاه فنی نباید اینگونه باشد؛ با یک سیل بی سابقه سدها قهرمان محسوب شده و احداث آنان در دستور قرار می گیرد و با خشکسالی متهم شده و تخریب می شوند. این نگاه از منظر فنی و کارشناسی بر پایه علم و دانش نخواهد بود.
مومنی از امنیت شغلی و روانی جامعه سخن گفت و با بیان اینکه با احداث سدها نباید این موضوعات تحت شعاع قرار گیرد، تصریح کرد: تخصیص 100 درصدی اعتبار یک سد بدون در نظر گرفتن وضعیت کشاورزی مناطق پائین دست آن یا احداث سد فینسک برای جابه جایی بخشی از جغرافیای استان مازندران تعریفی جز توسعه شهرنشینی ندارد.
وی با بیان اینکه زمانی 60 تا 70 درصد جمعیت استان مازندران روستانشین بودند و اکنون 70 درصد شهرنشین و خوش نشین وجود دارد، تصریح کرد: چرا کشاورز مازنی باید تاوان ویلانشینی استان های دیگر را بدهد و اگر قرار است منابع آب شرب تامین شود باید در چارچوب اجتماعی و اقتصادی مخصوص به خود صورت گیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران با انتقاد از ارائه آمارهای وزارت نیرو مبنی بر مصرف 80 درصدی آب در بخش کشاورزی، تاکید کرد: چه کسی این میزان را اندازه‌گیری کرده و چرا تلفات سیستم محاسبه نشده است. در واقع این ادعا حاصل جمع مصرف شرب و صنعت من های مقدار کل مصرف آب است و تاکنون مصرف بخش کشاورزی بدلیل گستردگی به طور مجزا مورد محاسبه قرار نگرفته است.
مومنی با تاکید بر اینکه باید به هر 2 موضوع سد و آب بندان از نگاه کارشناسی و ارزش اقتصادی و محیط زیستی توجه کرد، مشخصات یک آب‌بندان مناسب را اینگونه برشمرد: آب بندان زمانی دارای اهمیت است که هویت سازه ای پیدا کرده و شمایلی مانند سد خاکی داشته باشد، سازوکاری که علاوه بر بازچرخانی، جمع آوری و ذخیره آب، دارای عمق حدود 4 متر بوده و دیواره سازی شده باشد.
مومنی با تاکید بر اینکه احیای آب بندان‌ها بواسطه ذخیره گاه چند منظوره آب مزایای خاص خود را دارد اضافه کرد: آمار دقیقی از حجم آب بندان‌های فعال استان در اختیار نداریم اما توسعه آب بندان ها، بهسازی و احیای آنها امنیت روانی جامعه را تامین کرده چراکه به مصرف مفید در استان خواهد انجامید.
وی واژه تگیه‌گاه در سدسازی را مطرح کرد و با اشاره به اینکه جفرافیای مازندران سبب شده تا کوهستان در نقاط مرزی استان باشد، افزود: هدف ما خشک شدن استان های دیگر نیست اما مازندران نباید تاوان خوش نشینی سایر استان ها را بپردازد. مالکیت زمین یک کشاورز در مازندران 7 هزار متر مربع بوده که این میزان، زندگی یک خانوار را تامین می کند، حال ما این زندگی را تنها بخاطر اینکه فردی غیربومی در ویلای خود آب شرب ندارد معلق کنیم، قابل درک نیست و توجیه ندارد.

این استاد دانشگاه، کشمکش، بحث و تبادل نظر بر سر حفظ و حراست از منابع آبی استان مازندران را در مقابل کاهلی وزارت جهاد کشاورزی و مجموعه تحت مدیریت آن بی نتیجه توصیف کرد و گفت: سهل انگاری مجموعه جهاد کشاورزی در عدم حفظ اراضی و اعمال تغییرات کاربری فاجعه بار، سبب عدم تمایل و رغبت کارشناسان و اندیشمندان برای مداخله در امور حفاظت از منابع آبی شده است.
گزارش از: سید نوید ساداتی و راضیه عنایتی خبرنگاران ایسنا مازندران
انتهای پیام