بزرگنمايي:

پیام مازند- این استادان در یک نشست رسانه ای که در ساری برگزار شد، از ابعاد زیست محیطی ، مسایل فنی و تبعات اجتماعی و امنیتی طرح انتقال آب دریای خزر را با استناد به تازه ترین جزییاتی که در اختیار محققان دانشگاه قرار گرفت ، بررسی کردند.

در این نشست اعلام شد که پس از سال ها برنامه ریزی برای انتقال آب خزر و حتی ورود به فاز اجرایی در دولت اسبق ، در نهایت اخیرا بخشی از جزئیات و نقشه طرح به محققین دانشگاه داده شد تا بر آن مطالعه و بررسی داشته باشند.

شرکت کنندگان در این نشست با اعلام این که طرح انتقال حتی اکنون که در اختیار دانشگاهها و محققان قرار گرفت فاقد جزییات اساسی مورد نیاز است ، بر ضرورت فاش کردن جزییات کامل طرح برای عموم مردم شدند تا افکار عمومی هم در جریان قرار بگیرند.

طرح انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی و حتی اتصال آن به خلیج فارس و دریای عمان حدود 25 سال پیش مطرح، اما پس از مدتی و با پایان یافتن فضای انتخاباتی در آن زمان به فراموشی سپرده شد. با این وصف، این طرح با محدود شدن انتقال آب دریای خزر به استان سمنان در دولت دهم در دستور کار قرار گرفت. دولت دهم قرار بود در فاز اول این طرح، آب دریای خزر را از طریق ساری به سمنان رسانده و از آنجا به مناطق مرکزی ببرد و در فازهای بعدی طرح را به خلیج گرگان گسترش داده و از آنجا آب خزر را به استان های خراسان انتقال دهد.

در اظهارات اولیه موافقان و مجریان طرح قرار بود که سالانه حدود 500 میلیون متر مکعب آب به کویر مرکزی کشور منتقل شود که بعدها با خلاصه شدن این انتقال به استان سمنان مقرر شد که میزان 200 میلیون مترمکعب آب در سال از دریای خزر شیرین و به این استان انتقال یابد.

علاوه بر این پیش بینی شده بود که هزینه تمام شده این طرح حدود 2 هزار میلیارد تومان است که بعد ها اعلام شد که فاز نخست آن در سمنان نیاز به بیش از سه هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که با توجه به نوسانات ارزی به گفته برخی از کارشناسان این طرح بیش از 30 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

طرح مطالعاتی انتقال آب دریای خزر نیز چندی پیش از سوی دولت به مجلس ارائه شد که با این طرح موافقت شد.

جراحی بزرگ بدون معاینه اولیه 

استاد مهندسی عمران محیط زیست دانشگاه نوشیروانی بابل در این نشست گفت: بر اساس جزئیات 800 صفحه‌ای که در اختیار قرار گرفت ، قرار است در این طرح مرحله شیرین سازی در مبدا و 6 کیلومتری نیروگاه شهید سلیمی نکا انجام شود که تبعات زیادی دارد.

عزیر عابسی افزود: بر اساس نقشه طرح قرار است در هر ثانیه 14 متر مکعب آب از دریای خزر برداشته شود و هفت متر مکعب شیرین و هفت متر مکعب دیگر که 2 برابر شور شده است به دریا باز گردد.

وی ادامه داد: خط لوله انتقال هم در 2 لوله موازی به قطر هر کدام یک هزار و 400 میلیمتر در کنار خط موجود انتقال نفت نکا و از طریق 8 ایستگاه پمپاژ از ارتفاع منفی 26 در خط ساحلی دریای خزر تا ارتفاع 2 هزار و 312 متری پمپاژ شود و به سمنان منتقل گردد.این خط لوله به طول 155 کیلومتر خواهد بود در در مرز مازندران از ساحل گوهرباران تا کنار چشمه فوزیه انتقال و در استان سمنان به دو مسیر دامغان و گرمسار منتقل شود.

این استاد دانشگاه با ابراز تاسف از این که جزییات طرح دو دهه پس از همگانی شدن آن در اختیار محققان گذاشته شده ، گفت : جالب اینجاست که نه تنها در جزئیات طرح انتقال آب هیچ نیاز سنجی برای استان سمنان مطرح نشده است، بلکه حتی هیچ گزارشی که به امضای معاونت تخصیص آب وزارت نیرو که اصلی ترین مرجع نیاز سنجی آب است ، در باره میزان و دلیل نیاز انتقال آب خزر منتشر و یا مطرح نشده است.

وی افزود : اگر چنین نیازی حتی برای کل کشور نیز وجود داشته باشد، باید به این پرسش پاسخ داده شود که آیا تا کنون تمام راه حل های آسان‌تر، کم هزینه تر و بی خطر انجام شده است که ما را به این جراحی بزرگ وادار می‌کند؟

فقدان مطالعه بر زیست دریایی 

عابسی نبود جزییات در باره اثرگذاری انتقال آب بر زیست دریایی را از دیگر زوایای پنهان برشمرد و گفت : درست است که انتقال آب خزر سبب خشک شدن دریای نمی شود، اما مطالعات نشان می‌دهد که ورود 2 برابر شوری آب به داخل دریا می‌تواند بشدت به اکوسیستم آن آسیب بزند.

او افزود : آب شیرین کن آب را شورتر تحویل دریا خواهد داد، بنابر این آب شور سنگین همچون یک لحاف غیر قابل نفوذ در کف دریا پهن شده و سپس منجر به مرگ تمامی موجودات کف زی دریا خواهد شد.

استاد دانشگاه نوشیروانی بابل توضیح داد  : آب برداشتی از عمق 10 متری و در فاصله سه هزار و 200 متری از خط ساحلی مکش می‌شود و بعد وارد مجموعه آب شیرین کن به روش اسموز معکوس خواهد شد. همچنین آب دریای خزر از شوری 13 برخوردار است که آب شور تخلیه شده از آب شیرین کن 26 خواهد بود. موجودات زنده خزر در نهایت می‌توانند شوری 14 تا 15 را تحمل کنند و بازگشت آبی که شوریش دو برابر شده نگرانی بسیاری را در پی دارد و خزر را به سمت بحران خواهد برد.

استاد مهندسی عمران دانشگاه نوشیروانی تاکید کرد: این نگرانی به شکل جدی وجود دارد اگر آب شیرین کن شروع به کار کند موجودات "کف زی" به دلیل شوری زیاد بمیرند و با وجود نبود اکسیژن در کف دریای منطقه بوی تعفن بگیرد.

وی با بیان اینکه باید مطالعات بیشتری بر روی این طرح انجام شود، افزود: تاسیسات پیش‌بینی شده بسیار ساده انگارانه طراحی شد و حتی با استاندارد چندین دهه پیش نیز قابل قبول نیست.

مرگ ماهیان و جنگل زدایی 

استاد آبخیزداری دانشگاه منابع طبیعی ساری هم در این نشست اظهار داشت: در مبدا با شور شدن بیش از حد آب حتی در کوتاه مدت شاهد آسیب سنگین به چرخه غذایی دریای خزر در حاشیه چند کیلومتری ساحل منطقه آب شیرین کن خواهیم بود.

عطاالله کاویان افزود: در اکوسیستم دریای خزر چرخه غذایی وجود دارد که از میگوها شروع شده و به فوک خزری و ماهیان خاویاری می‌رسد که با افزایش 2 برابری میزان شوری آب دریا در معرض انقراض خواهد بود.

وی که نائب رئیس انجمن آبخیزداری کشور نیز است، گفت: علاوه بر این منطقه در مجاورت بندر امیرآباد و نیروگاه شهید سلیمی نکا است که سالهاست خساراتی به دریای خزر وارد کرده‌اند. این منطقه بیش از این ظرفیت تجمیع تاسیسات آسیب زننده به محیط زیست را ندارد.

 استاد دانشگاه منابع طبیعی ساری با بیان اینکه در حال حاضر بیش از 100 گونه ماهی در خزر شناسایی شده که در استاندارد مشخصی از شوری توان زندگی دارند، افزود: شوری بیش از حد می تواند این گونه‌ها را که در حال حاضر نیز در معرض انقراض هستند، به طور جدی به خطر بیندازد.

کاویان گفت : علاوه بر این، حدود 40 کیلومتر از مسیر انتقال از مناطق جنگلی عبور می‌کند و گونه‌های راش، شمشاد که از گونه‌های در معرض خطر است نیز آسیب خواهند دید.

وی توضیح داد : در جزئیات طرح آمده است که قرار است مسیر خط لوله از کنار خط انتقال نفت انجام شود، اما در بسیاری از نقاط خط لوله نفت ، طبیعت خودش را احیا کرده است و برای خط لوله جدید باید مسیر پاکسازی و در نتیجه به قطع درختان منتهی خواهد شد.

استاد آبخیزداری دانشگاه منابع طبیعی مازندران گفت : خطر درختان و پوشش گیاهی نه تنها منجر به تخریب طبیعت استان خواهد شد، بلکه فرسایش خاک را نیز به همراه دارد چنان که بخشی از عوامل سیلاب‌های اخیر و سال های گذشته نیز در نتیجه فرسایش خاک بوده است که ناشی از قطع بی رویه درختان و جنگل است.

وی با بیان اینکه 70 کیلومتر از مسیر انتقال آب از مراتع استان عبور خواهد کرد، گفت: مراتع کوهستانی مرتفع امروز خدمات بسیاری می‌دهند که از تولید علوفه و گوشت گرفته تا منابع عظیم آب و خاک است. 

نایب رئیس انجمن آبخیزداری کشور افزود: همچنین مراتع مازندران منابع عظیم گیاهان دارویی و صنعتی هستند که اقتصاد و نیاز مردم استان را تامین می‌کند.

وی با تاکید بر این که عبور خط لوله از مسیرهای آبراهه و رودخانه‌ها، نیاز جابه جای مسیر رودخانه‌ها را ضروری می‌کند که این موضوع نیز باعث آسیب می‌شود، گفت : علاوه بر مبدا و مسیر، مقصد انتقال آب نیز در آینده باعث آسیب‌های متعدد خواهد شد.

کاویان با بیان اینکه افزایش مهیایی آب ، انتظار و مصرف آب را در مقصد نیز افزایش خواهد داد، گفت: هزاران سال مردم سمنان با منابع موجود آبی خود را سازگار کرده‌اند و افزایش آب در آن می‌تواند سبک زندگی آنها را تغییر دهد و همان اتفاقی را رقم بزند که در یزد رخ داده است.

وی افزود: تا کنون 14 روش برای تامین نیاز آب سمنان پیشنهاد شده است، اما از هیچکدام از آنها استقبال نشد و همچنان بر انتقال آب پا فشاری می‌شود.

کاویان با بیان اینکه راندمان آبیاری سمنان 35 تا 40 درصد است، افزود: حدود 60 درصد منابع آبی کشاورزی سمنان هم اکنون به هدر می‌رود و باید با روش‌های نوین آبیاری، راندمان آبیاری را افزایش دهند.

ابهام در نبود یا پنهان کردن جزییات 

استاد جامعه شناسی دانشگاه مازندران هم در این نشست با اشاره به اینکه طرح انتقال آب خزر از اواخر دهه 80 به  صورت جدی مطرح شد، گفت : تا کنون ادعاهای متعددی برای نوع مصرف آب انتقالی به فلات مرکزی مطرح شده است که تامل برانگیز است.

دکتر محمود شارع پور افزود: نخستین ادعا مبنی بر کمبود آب آشامیدنی در استان های مرکزی کشور بود و گفته می شد که با استفاده از آب خزر قصد تامین آب آشامیدنی را دارند ولی در سال های بعد ادعایی در زمینه نیاز آب برای معادن استان سمنان، کمی بعد آب برای کشاورزی و در آخرین مورد مدعی شدند که انتقال آب در جهت بر طرف کردن نیاز آب شرب و مصرف صنعت استان سمنان خواهد بود.

این استاد جامعه شناسی دانشگاه مازندران با انتقاد از نبود شفافیت در زمینه نیازسنجی آب در استان مقصد ، گفت : به نظر می رسد تناقض گویی در مطرح کردن هدف انتقال آب خزر تنها تاکتیکی برای تصویب آن در مجامع قانونی است .

وی افزود: ادعای استفاده از 150 میلیون مترمکعب برای صنعت و 50 میلیون متر مکعب برای آب شرب از طریق انتقال آب خزر در حالی مطرح می شود که هم اکنون نیاز آب آشامیدنی مردم سمنان حدود 40 میلیون متر مکعب و صنعت آن استان نیز 110 میلیون متر مکعب است.

افشای اطلاعات بخش خصوصی سرمایه گذار 

استاد دانشگاه مازندران با بیان اینکه تا یک ماه پیش هیچ گزارش مکتوبی در اختیار محققان و افکار عمومی در باره انتقال آب دریا وجود نداشت ، گفت : باید مشخص شود پشت پرده انتقال آب منافع چه شرکت‌ها و کنشگران خاصی قرار دارد.

شارع پور گفت: متاسفانه امروز در طرح انتقال آب خزر با کسانی مواجه هستیم که حتی به نهاد ریاست جمهوری هیچ گزارشی ندادند.

وی با بیان اینکه هزینه این طرح اکنون بیش از 30 هزار میلیارد تومان خواهد بود، اظهار داشت: همواره شنیده می‌شود که کسی نگران نباشد و بخش خصوصی تمام هزینه طرح را تامین می‌کند، اما در 20 سال گذشته هیچ بخش خصوصی و شرکت تامین کننده هزینه طرح معرفی نشده است در حالی که حق شهروندی مردم است از گردش اطلاعات با خبر باشند.

استاد دانشگاه مازندران با تاکید بر این اصل اقتصادی که " طبیعت دارندگان سرمایه سود بیشتر است " ، افزود: با شرایط اقتصادی امروز کدام پولدار عاقلی 30 هزار میلیارد تومان برای طرحی هزینه می‌کند بازگشت آن در کوتاه مدت و بلند مدت مبهم است.

وی با بیان اینکه با این میزان سرمایه می‌توان سمنان را به یکی از استان های توسعه یافته تبدیل کرد، گفت : چرا از این سرمایه برای بازسازی و نوسازی زیرساخت‌های سمنان استفاده نمی‌شود؟

شارع پور اظهار داشت: تجربه ثابت کرده به محض شروع هر طرح بخش خصوصی با رسانه‌ای کردن کمبود اعتبارات توپ را در زمین دولت می‌اندازد و در باره این طرح هم پیش بینی می‌شود پس از گذشت یک سال هزینه ها را به بهانه آبادانی بودن وارد لایحه بودجه عمومی کرده و بارش را بر دوش مردم و دولت خواهند گذاشت.

سرنوشت اصفهان در انتظار سمنان

استاد جامعه شناسی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه یکی از ادعاهای طرح انتقال آب خزر توسعه صنایع در استان سمنان است، متذکر شد: اصفهان نیز در ابتدا با همین ادعا میزبان صنایع بزرگ شد در حالی که امروز با بحران آلودگی صنعتی مواجه است.

وی تاکید کرد: تجربه استان های سمنان، یزد و کرمان نشان داده طرح انتقال آب و همچنین استقرار صنایع منجر به لجام گسیختگی عجیب اجتماعی خواهد شد و سمنان نیز از این آینده مستثنی نیست.

دکتر شارع پور با بیان اینکه افزایش آب منجر به افزایش جمعیت مهاجر در سمنان خواهد شد، افزود: آسیب‌های اجتماعی ناشی از جمعیت غیر بومی و بیگانه با فرهنگ مردم سمنان و همچنین مخاطرات امنیتی حاصل سیاست مهاجرت پذیری خواهد بود.

وی با بیان اینکه رفته رفته سمنان به خوابگاهی بزرگ تبدیل می‌شود، افزود: تغییر جنسیتی به نفع مردان آسیب‌های اجتماعی خطرناکی را به همراه دارد.

دشمن سازی مازندران و سمنان 

استاد جامعه شناسی دانشگاه مازندران دشمنی میان دو استان سمنان و مازندران را از دیگر پیامدهای اجتماعی طرح انتقال آب خزر برشمرد و توضیح داد : طرح انتقال آب با توجه به کمبود آب در مبدا، بحران‌های زیست محیطی و عدم آورده برای استان مازندران و همچنین بالا بردن انتظار مردم سمنان مانند یک کاتالیزور دشمن ساز برای این 2 استان عمل خواهد کرد.

شارع پور گفت : تهدیدهای اجتماعی مردم دو استان منجر به مشکلات اجتماعی عمیق می‌شود که پای نیروهای انتظامی را نیز به وسط خواهد کشاند و تامین امنیت را سخت می‌کند.

تضاد با مقررات یونسکو 

دکتر شارع پور همچنین به قوانین یونسکو برای انتقال آب اشاره کرد و گفت: بر اساس نگاه یونسکو، انتقال آب زمانی توجیه پذیر است که واقعاً کمبود اساسی و واقعی وجود داشته باشد.

وی افزود: در حال حاضر نیاز آبی شرب سمنان 62 میلیون متر مکعب است و تنها 22 میلیون متر مکعب کمبود دارند، در صورتی که مسئولان طرح برای این استان در افق سال 1425 نیاز آبی 85 میلیون مترمکعبی برای سمنان تعریف کرده‌اند که برای جمعیت یک میلیون و 500 هزار نفری است.

این استاد دانشگاه همچنین نیاز صنعت سمنان را در حال حاضر بر اساس آمار رسمی 105 میلیون متر مکعب عنوان کرد و گفت: طراحان در چشم انداز خود نیاز 369 میلیون مترمکعب را تعریف کرده‌اند.

وی گفت: در جزئیات طرح که تازه به دست ما رسید اعتراف می‌کند صنایع را می‌خواهند 300 درصد افزایش دهند که نشان می‌دهد خواب بزرگی برای استان سمنان دیده‌اند.

شارع پور ادامه داد: از دیگر شرایط یونسکو این است که انتقال آب در حالی باید انجام شود که برای مبدا مشکلی نداشته باشد ، در حالی که گذشته از تبعات مختلفی که تاکنون گفته شده ، مردم مازندران همین الان نیز با کمبود آب مواجه هستند.

پنهان کاری و افزایش سوظن 

شارع پور تاکید کرد: با وجود اینکه خصیصه اصلی طرح‌های انتقال آب در دنیا مشارکتی و شفاف بودن آن است، اما در این پروژه اصلاً این دو مورد مشاهده نمی شود و طرح پنهانی و در خفا پیش می‌رود.

این استاد جامعه شناسی با اشاره به قانون دسترسی آزاد به اطلاعات گفت: حق همه مردم است از جزئیات و نظرات کارشناسان در باره آن مطلع شوند در حالی که هیچ نهادی آن را بر منتشر نمی‌کند.

گفتنی است که نشست انتقال آب دریای خزر برای موشکافی ابعاد این طرح با تولیت تشکل‌های زیست محیطی استان در ساری برگزار شد.