چاپ

پناهگاه حيات وحش ميانکاله به وسعت 68.8 هزار هکتار با دو اکوسيستم آبي و خشکي، در شرق مازندران قرار دارد و مديريت يکپارچه آن زير نظر اداره‌ کل حفاظت محيط زيست مازندران و اداره تابعه در شهرستان بهشهر قرار دارد.

اکوسيستم آبي اين زيست‌کره به وسعت 45 هزار هکتار شامل تالاب بين‌المللي و اکوسيستم خشکي نيز به مساحت 23.8 هزار هکتار شامل شبه‌جزيره ميانکاله است که در بخشي از اين وسعت قابل توجه، دو جزيره «اسمال‌ساي» و «آشوراده» نيز بر زيبايي طبيعت منحصربه‌فرد شبه‌جزيره ميانکاله افزوده‌اند.

وسعت جزيره اسمال‌ساي 300 هکتار و مساحت آشوراده از کانال خزيني تا جزيره آشوراده 630 هکتار است، وجه تسميه اين جزيره به دليل وجود روستايي به همين نام در حوالي شبه‌جزيره در بندر ترکمن است که وسعت آن به 12 هکتار مي‌رسد.

بيش از يک‌ دهه از مناقشه بر سر جزيره آشوراده مي‌گذرد؛ از بحث واگذاري براي گردشگري گرفته تا واگذاري مديريت آن به استان گلستان و هر دولتي که بر سر کار آمده به نوعي درصدد آن بود تا طرحي نو براي پناهگاه حيات وحش ميانکاله و به‌ويژه جزيره آشوراده دراندازد؛ اما وجود سازمان‌هاي مردم نهاد و نداشتن طرحي توجيهي و قابل قبول از يک‌سو و مديريت يکپارچه پناهگاه حيات وحش ميانکاله از سوي ديگر باعث شده تا طمع‌ورزي به سمت اين ذخيره‌گاه زيست‌کره به نوعي سرکوب شود.

استفاده از واژه‌هاي تدبير و اميد براي تدبير در ميانکاله

از سال گذشته و با آغاز به کار دولت تدبير و اميد، عده‌اي سعي کردند تا از اين واژه‌ها براي رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده خود استفاده کنند تا تدبير و اميد را در بهشت پرندگان ايران نيز تحقق بخشند، اما با ورود سازمان بازرسي کل کشور و مقاومت و استدلال‌هاي سازمان‌هاي مردم‌نهاد دوستدار طبيعت، جلوي بخش زيادي از اين قبيل تدبيرها گرفته شد.

سازمان حفاظت محيط زيست فعلا از طرح گردشگري در آشوراده به نوعي منصرف شده است اما سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري همچنان روي خوشي به تصميماتي مبني بر توقف اين واگذاري‌ها نشان نمي‌دهد و البته جاي تعجب ندارد زيرا گردشگري به دنبال پياده کردن اهداف خود است.

هر چند اکنون اظهارنظرهاي متفاوتي از توقف واگذاري آشوراده توسط سازمان محيط زيست يا سازمان بازرسي کل کشور مطرح است اما مهم اين است که به هر حال شاهد توقف يک اتفاق ناخوشايند هستيم و مهم نيست از سوي کدام سازمان بوده بلکه بايد به هر دو سازمان تبريک گفت که خواسته سازمان‌هاي مردم‌نهاد را پيگيري کرده و تا حدودي جامه عمل پوشاندند.

در حال حاضر بحث اصلي بايد به سمت اصرار ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري باشد که 380 هکتار از جزيره آشوراده را تصاحب کرده و خرسند است که در 10 درصد از اين وسعت، مي‌تواند ساخت و ساز داشته باشد.

فرض مي‌گيريم اين ساخت و ساز انجام شود، حال سرمايه‌گذار مي‌خواهد روزانه چند نفر را به بازديد از جزيره هدايت کند؟ بيشترين ميزان حضور گردشگر روزانه در ميانکاله 50 نفر است، حضور روزي 50 نفر چه سهمي در روزيِ سرمايه‌گذار خواهد داشت؟ آيا اين درآمد به بهاي از بين رفتن آشوراده مي‌ارزد؟

به نظر مي‌رسد چيزي فراتر از بحث گردشگري در آشوراده مطرح است که مي‌توانيم نام آن را «زمين‌خواري مدرن» در بخش گردشگري بگذاريم که پس از زمين‌خواري کشاورزي قرار دارد، شايد اين بهترين بهانه براي تصرف اراضي آشوراده باشد.

از طرفي، هنوز تعريف گردشگري در پناهگاه حيات وحش ميانکاله در افکار عمومي جاي خود را پيدا نکرده است، اين پناهگاه به دليل جاذبه‌هاي زيست‌محيطي و نقشي که در حيات زيست‌کره دارد، نيازمند اکوتوريسم است نه حضور گردشگر عادي که حتي از ريختن زباله در طبيعت ابايي ندارد و فقط به قدم گذاشتن در اين پناهگاه دل‌خوش مي‌کند.

بومي‌هاي ميانکاله اجازه کوچک‌ترين ساخت و سازي را ندارند

يکي از ديده‌بانان محيط زيست گفت: در غرب ميانکاله تعداد زيادي دامدار داريم که پيشينه فعاليت خانوادگي آنها و پدرانشان به 140 سال مي‌رسد اما با حداقل امکانات در پناهگاه ميانکاله مشغول دامداري هستند، آنها اجازه کوچک‌ترين ساخت و ساز خارج از دستورات زيست‌محيطي را ندارند، با اين حال مي‌گوييم محيط زيست کار خوبي انجام داده است و ما نيز حمايت کرديم.

حرّ منصوري اظهار کرد: حال که يک سرمايه‌گذار بر روي مستثنيات دست گذاشته است چه طور مي‌خواهند به او اجازه ساخت و ساز بدهند؟ اما بومي‌ها حق هيچ ساخت و سازي را ندارند.

وي تصريح کرد: سفر به مناطق حفاظت شده سفري مسئولانه است، گردشگرها در اين مناطق وارد شده و اگر هيچ اقامتگاهي وجود نداشته باشد بايد کيلومترها پياده بروند تا به نخستين اقامتگاه برسند البته براي چنين مناطقي، «اکولوژ» تعريف مي‌شود که براساس طبيعت منطقه باشد.

اين فعال محيط زيست ادامه داد: خانه‌هاي بومي، کلبه‌هاي صيادي، نزديکي به بندر ترکمن و از سمت بهشهر نزديکي به هتل صدرا و روستاهاي اطراف را داريم، بنابراين ساخت اقامتگاه دو طبقه يا يک طبقه، ضرورتي ندارد.

منصوري با بيان اينکه بيشتر آبزي‌هاي درياي خزر در طول پاييز و زمستان در کانال «چپقلي» شرق ميانکاله زادآوري مي‌کنند، افزود: اگر ماهيان خزر به دليل آلودگي صوتي و نبود امنيت و استتار، وارد ميانکاله نشوند و زادآوري نکنند به مرور زمان نسل آنها از بين مي‌رود.

وي در پايان گفت: اختلاف سطح آشوراده با دريا خيلي کم است و به راحتي زير آب مي‌رود، به همين دليل سرمايه‌گذاري گردشگري در آن، منطقي نيست.

فرهنگ گردشگري در مناطق حفاظت شده، نهادينه نشده است

مسئول آموزش ميانکاله گفت: مخالف گردشگري نيستم اما مشکل اين است که هم فرهنگ گردشگري از مناطق حفاظت شده در کشور نهادينه نشده است و هم اينکه بايد بدانيم چه کسي مي‌خواهد سرمايه‌گذاري کند و چه کساني مي‌خواهند نظارت کنند؟

علي ابوطالبي اظهار کرد: اکوتوريسم بايد کنترل و مديريت شده باشد، به توان و تعادل اکولوژي لطمه نزند، گردشگر بايد بداند که قايق موتوري آلودگي دارد، بايد لباس استتار داشته باشد، با ورود خود در فصل تخم‌گذاري پرندگان آرامش آنها را به هم نزند، پرندگان بايد «پَرآرايي» داشته باشند بنابراين نياز به يک ساحل امن دارند، اگر شرايط پرآرايي وجود نداشته باشد سلامت پرنده به خطر مي‌افتد.

اين کارشناس محيط زيست ادامه داد: در ذخيره‌گاه زيست‌کره بايد مردم را ديد، بيشترين ظرفيت حضور گردشگر در پناهگاه ميانکاله 50 نفر است و اگر قرار باشد در ميانکاله ساخت و ساز شود و براي روزي دو هزار نفر برنامه‌ريزي شود؛ ديگر پرنده‌اي در کار نخواهد بود اما مي‌توان در همين وضعيت فعلي و با تکيه بر گردشگري پايدار و مديريت شده، همان 50 نفر (اکوتوريست) را هميشه داشت.

يک‌ چهارم گونه‌هاي پرندگان مهاجر در آشوراده فرود مي‌آيند

ابوطالبي بيان داشت: سالانه بين 600 تا يک‌ميليون و 200 هزار پرنده آبي و کنارآبزي بسته به سرماي سيبري وارد ميانکاله مي‌شوند؛ به عنوان مثال در سال 84 يک‌ميليون و 200 هزار و سال گذشته 700 هزار پرنده وارد ميانکاله شدند که بيش از 100 هزار قطعه در آشوراده فرود آمدند.

وي در پايان گفت: 540 گونه پرنده در ايران شناسايي شده‌اند که 230 گونه آن ميانکاله را براي زمستان‌گذراني و تابستان‌گذراني انتخاب مي‌کنند که 100 گونه آن تالابي و بقيه خشک‌زي هستند و از اين تعداد، يک چهارم آنها در مدت حضور خود، در آشوراده اقامت مي‌کنند.

تصميم‌هاي متفاوت از دولت‌‎هاي مختلف براي آشوراده

يکي از نمايندگان سازمان‌هاي مردم‌نهاد در بحث آشوراده نيز گفت: اظهار نظر سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري درباره عملي کردن فعاليت‌هاي گردشگري در آشوراده، فني و کارشناسي نيست و اگر چيزي غير از اينکه "مصوبه دولت است و با قوت ادامه مي‌دهيم" را از آنها مي‌شنيديم بايد تعجب مي‌کرديم.

مژگان جمشيدي اظهار کرد: واگذاري 380 هکتار از آشوراده به بخش خصوصي، تغيير کاربري محض است و جالب‌تر اينکه يک سند مالکيت مربوط به 10 سال پيش را رو کرده‌اند و جاي سئوال دارد که ميزان واگذاري بخشي از آشوراده به گردشگري از سوي سازمان حفاظت محيط زيست، دقيقا به همين مقدار است.

وي ادامه داد: حساسيت گروه‌هاي محيط زيست شايسته بود زيرا اصلا بحث طبيعت‌گردي در کار نيست، يک گردشگري ناپايدار و موضوعي فراتر از گردشگري با هدف دسترسي به اراضي ميانکاله است، دستور توقف اين موضوع نيز تا حدي پذيرفته بوده و اگر فشار بازرسي کل نبود محيط زيست عقب‌نشيني نمي‌کرد.

اين دوستدار طبيعت ادامه داد: هر دولتي که سر کار آمده به نوعي براي آشوراده تصميم گرفت، واگذاري 380 هکتار از آشوراده براي پرداختن به کارهاي گردشگري، و ساخت و ساز در 10 درصد اين مقدار، دست‌درازي آشکار به محيط زيست است زيرا حتي اگر نام آن توسعه باشد؛ براي حفاظت نيست و در سه چهاردهه گذشته حتي يک مورد موفق در زمينه سرمايه‌گذاري در مناطق حفاظت شده مانند پارک ملي گلستان و تالاب بين‌المللي شادگان نديديم.

ميانکاله خط قرمز دوستداران طبيعت است

با وجود برخي اظهارنظرها که سعي در ناچيز شمردن پناهگاه حيات وحش ميانکاله دارند و اين روزها چشم طمع به جزيره آشوراده دوخته‌اند اما اين ذخيره‌گاه زيست‌کره حتي با زوزه شغال‌ها و بودن مارها نيز حق حيات دارد.

آشوراده قطعه‌اي زيبا از بهشت پرندگان ايران و همچنان سرزنده و پويا است، محيط‌بانان براي حفاظت از آشوراده همچون ساير نقاط پناهگاه حيات وحش ميانکاله به صورت شبانه‌روزي در تلاش هستند، دام‌هاي شکار را جمع‌آوري و با متخلفان صيد و شکار برخورد مي‌کنند حتي اگر به سمت‌شان اسلحه بگيرند، حتي اگر به دست و پايشان گلوله بخورد و حتي اگر در اين راه جان خود را از دست بدهند.

آشوراده چه در حوزه جغرافيايي گلستان باشد يا در مديريت يکپارچه مازندران فرقي ندارد، آنها که فکر مي‌کنند از اين تضاد طبيعي مي‌توانند به سود خود استفاده کرده و با کنار زدن ضابطه‌ها و چنگ انداختن به طناب رابطه‌ها، در روز روشن به بهانه‌هاي مختلف، به رواج زمين‌خواري بپردازند؛ سخت در اشتباه‌اند.

اکنون، پناهگاه حيات وحش ميانکاله خط قرمز دوستداران طبيعت است، ميانکاله به داشتن جزاير زيباي ايراني خود و به انارهاي وحشي، سازيل، تمشک، ازگيل وحشي، گياهان زيباي تالابي، ساحل بکر، صدف‌هاي درخشان، پرندگان بومي و مهاجر، اسب‌هاي وحشي، اشتياق صيد ماهي، دام‌هاي بومي و حتي به وجود مارها و شغال‌هايش افتخار مي‌کند و کسي نمي‌تواند اين حيات جاري را از هيچ نقطه ميانکاله دريغ کند.