مازندران آنلاین - سوادکوه - قرق شکنی آیین سنتی دامداران شمال است که هر ساله فصل بهار در مراتع به اجرا در می آید.
دامداری وزندگی کوچ روی مبتنی بر آن‌یکی از باستانی‌ترین شیوه‌های معیشتی جهان است. تا همین چند دهه اخیر، در بسیاری از مناطق جهان و کشورمان کوچ دامداران و ورود و خروج آن‌ها از مراتع به تغییر فصل، بارش باران، رستنی‌های روی زمین و دسترسی‌پذیری به چشمه‌ها بستگی داشت اما امروزه با افزایش نرخ جمعیت، کاهش بارندگی و افزایش روند فرسایش خاک، ورود و خروج دام به مراتع و چراگاه‌ها محدود به شرایط خاص شده و رسم قرق مراتع بیش‌ازپیش پررنگ شده است .
هرچند رسم قرق‌شکنی مراتع امر دیرینه‌ای است اما امروزه ورود دام به مراتع ییلاقی با محدودیت‌های شدیدتری مواجه شده، به‌گونه‌ای که ورود پیش از موعد به مراتع قانون‌شکنی محسوب شده و مستلزم پرداخت جریمه است، امری که برخی از دامداران آن را پذیرا نیستند؛ چراکه عقیده دارند، این کار را برای سال‌ها انجام می‌داده‌اند و مراتع همچنان پایدار بوده‌اند و از دیگر سوی، کوتاه کردن زمان چرای دام در مراتع برای آن‌ها صرف اقتصادی پایینی دارد .
فولادی یکی از این دامداران و مرتع‌داران باسابقه شهرستان سوادکوه که نسل در نسل پیشه‌شان دامداری بوده است، در گفتگو با خبرنگار مهر ، گفت: مأموران با دامداران همراهی بیشتری به خرج دهند و اجازه دهند تا دام‌ها در پاییز، زمان بیشتری در مراتع بمانند تا بتوانند کسری خود را جبران کنند .
وی بابیان اینکه فرزندانش شغل او را ادامه نداده‌اند، افزود: باوجودی که اکنون دام گران شده اما دامداری صرف اقتصادی آن‌چنانی ندارد، چراکه هزینه خوردوخوراک دام نیز بالا رفته است و از دیگر سوی به ما اجازه حتی یک روز بیشتر ماندن در مراتع را هم نمی‌دهند و ما برای ادامه این پیشینه نیاز به حمایت داریم .
بااین‌حال و با توجه به افزایش نرخ فرسایش خاک و تهدید مراتع، در طی ده سال اخیر رسم قرق و قرق‌شکنی در شهرستان سوادکوه که یکی از شهرستان‌های مازندران با پتانسیل بالای دامداری است، با شدت بیشتری برگزار می‌شود. هرساله در اواخر اردیبهشت‌ماه، مراتع که از شهریورماه توسط قرق‌بانان بسته‌شده بودند، بازگشایی یا قرق‌شکنی می‌شوند و دامداران اجازه می‌یابند ازآن‌پس دام خود را وارد مراتع کنند .
ازجمله اثرات مثبت قرق و قرق‌شکنی به پویایی مراتع، رعایت حقوق عرفی مرتع و کاهش تخلفات در این رابطه و صرفه‌جویی در کار نیروهای حفاظتی، انتظامی و قضا است
حمیدرضا احمدی رئیس اداره منابع طبیعی سوادکوه، در هشتمین دوره قرق‌شکنی و کوچ عشایر در شهرستان سوادکوه، قرق‌شکنی را رسم دیرینه‌ای برشمرد و افزود: این رسم ریشه در فرهنگ ما داشته که بخشی از آن مرتبط باسنت شکرگزاری از خداوند و بخش دیگر مربوط به ساماندهی ورود و خروج دام به مراتع است .
رئیس منابع طبیعی شهرستان سوادکوه، ازجمله اثرات مثبت قرق و قرق‌شکنی به پویایی مراتع، رعایت حقوق عرفی مرتع و کاهش تخلفات در این رابطه و صرفه‌جویی در کار نیروهای حفاظتی، انتظامی و قضا برشمرد .
وی بابیان اینکه امسال بیش از 96 درصد از مرتع‌داران به‌موقع وارد مرتع شده‌اند، افزود: این در حالی است که تا پیش از سال 90، این میزان به 30درصد هم نمی‌رسید و این امر مرهون همین مراسم قرق‌شکنی است .
احمدی میزان مراتع شهرستان را 43 هزار هکتار برشمرد و گفت: یک هزار و 717 بهره‌بردار، شش تعاونی مرتع‌داری و یک انجمن صنفی مرتع‌داری در شهرستان سوادکوه وجود دارد .
وی با اشاره به تغییرات اقلیمی، خشک‌سالی و شکنندگی مراتع، بر ضرورت رعایت اصول فنی در رابطه با مراتع تأکید و ازجمله راهکارها به طرح‌های تلفیقی مراتع اشاره کرد و افزود: می‌توان در کنار دامداری، کشت گیاهان دارویی و پرورش ماهی داشت و این امور موجب افزایش درآمد دامدار شده و از فشار بر مرتع برای ازدیاد دام به‌منظور بهبود درآمد خواهد کاست .
معاون فنی آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان مازندران با اشاره به بحران خشک‌سالی حتی در مناطق پرباران مازندران بر لزوم حفظ منابع آب تأکید کرد و افزود: یکی از مهم‌ترین فاکتورهای حفظ آب در مراتع پوشش گیاهی است و با توانمندسازی مرتع‌داران و دامداران از طریق فعالیت‌های جنبی و کاهش فشار دام بر مرتع می‌توان پوشش گیاهی و درنتیجه آب را حفظ کرد .
اسماعیل مختار پور، با اشاره به افزایش نرخ فرسایش خاک در مراتع، گفت: اولویت ما در مرتع، حفظ مراتع با پوشش گیاهی مناسب برای حفظ خاک و آب است، چراکه در صورت وجود مراتع می‌توان برای بهره‌برداری مناسب از آن برنامه‌ریزی کرد و دامداری در مراتع تداوم خواهد یافت.
وی با تأکید بر توانمندسازی جوامع روستایی و بیان اینکه هر مرتع دارای توان متفاوتی است، بر طرح مرتع‌داری چندمنظوره با توجه به قابلیت‌های مراتع اشاره کرد و گفت: با این کار، هم از فشار دام بر مراتع کاسته و هم به معیشت دامدار توجه می‌شود .
رئیس امور عشایری جهاد کشاورزی استان ماز ندران بابیان اینکه برای انجام گردشگری عشایری نیازی به ساخت‌وساز در مراتع نیست، خاطرنشان کرد: با امکانات موجود و چادرهای عشایری می‌توان امکان شب اقامت برای گردشگران ایجاد کرد و با برنامه‌ریزی درست دامداران می‌توانند از حضور گردشگر برای فروش محصولات تولیدی خود بدون واسطه بهره برند .
سید صمد کاظمی، با تأکید بر اینکه دامداران با توجه به ظرفیت مراتع می‌توانند راه‌های درآمدی دیگری هم داشته باشند و تنها متکی به درآمد دام نباشند، یکی از این راه‌ها را گردشگری عشایر برشمرد که اعتبار لازم برای آن از سوی سازمان عشایری با سود 6 درصد در نظر گرفته‌شده است.
کاظمی راهکار دیگری که علاوه بر دامداری می‌تواند موجب افزایش درآمد دامداران شود را کشت گیاهان دارویی برشمرد و افزود: اعتبارات خوبی در این زمینه برای مرتع‌داران در نظر گرفته‌شده است .
با توجه به این امر، کاظمی بر کار کارشناسی و شناسایی تمام ظرفیت‌های مراتع با توجه به قابلیت متفاوت هر مرتع، به‌منظور انجام طرح‌های تلفیقی برای بهبود درآمد مرتع‌داران تأکید کرد .
بررسی‌ها بیانگر آن هستند که عموماً وضع معیشت دامداران در سطح پایینی قرار دارد و یکی از راهکارهای مورداستفاده دامداران برای بهبود وضعیت درآمدشان، استفاده زمانی بیشتر از مراتع است، امری که شاید در کوتاه‌مدت به نفع آن‌ها باشد اما در درازمدت به ضرر آن‌ها تمام خواهد شد چراکه استفاده بی‌رویه از مراتعی که دارای توان محدود هستند، موجب افزایش فرسایش خاک و درنتیجه بازده حداقلی مراتع و درنهایت زیان دامدار خواهد شد .
با توجه به آنکه دامداری و بهره‌برداری از مراتع یکی از قطب‌های مهم اشتغال در شهرستان سوادکوه است. ازاین‌رو، تداوم این اشتغال و راهکارهایی برای بهبود معیشت دامداران در کنار حفظ مراتع یکی از اولویت‌های مهم شهرستان به شمار می‌رود و یکی از راه‌های تداوم دامداری در مراتع، کاهش فشار دام بر مراتع است و ازآنجاکه این امر به‌تنهایی موجب ایجاد فشار بر معیشت دامداران خواهد شد، این مسئله را می‌توان با افزایش ضریب تنوع درآمدی دامداران برطرف کرد؛ به این معنا که استفاده از مرتع می‌تواند تنها منحصر به دامداری نباشد و در کنار آن از دیگر پتانسیل‌ها همچون کشت گیاهان دارویی، پرورش قارچ و گردشگری عشایری سود برد.