پیام مازند- از میان درّه های عمیق و دامنه های پر فراز و نشیب، نقاط مرتفع تر البرز و از میان تونلی پر از درختان سر به فلک کشیده کهنسال که عبور کنی،زیبایی طبیعت مسیر تو را در اوهام بهشت خواهد برد.
اینجا در دل کوه های ستبر البرز روستایی ریشه گرفته که زیبایی و اعجاز را باهم در خود آمیخته است،"نکرس" روستایی به فاصله 59 کیلومتری چالوس که گویی تابلوی بی نظیری از خالق جبروت است.
راه روستایی نکرس که از محل دزبن (دژبن) از جاده اصلی چالوس منشعب می شود در مسیر خود با راه روستاهایی چون دِز ماکوتی – مِچِر – الیت و دلیر و تا چندین کیلومتر نیز با راه روستاهایی چون پلادکو – چهارباغ – پلادکوسر – دورچال گیجان و انگوران همسو است.
مومن توپا ابراهیمی یکی از محققان و نویسندگان بزرگ مازندران درباره این روستای زیبای خفته در دل کوهستان گفت:نُکرس روستایی است که در دور جدید آبادانی خود بیش از 200 سال قدمت ندارد امّا خرابه هایی در بستر محل کنونی و اطراف آن وجود دارد که سند تاریخی دوران دیرینه آن بوده ، این خرابه ها که شامل ویران قلعه ها ، ده ویرانه ها ، خرمن جار قدیمی مزرعه و جایگاه کشت گندم است .
وی افزود: نکرس نامواژه ای مرکب از دو واژه ساده «نو» و«کرس » است؛ «نو» در ساختار کلارستاقی به معنای ناو است و ناو فارسی دری می توان گفت منبعی چوبی است که شباهت زیادی به قایق دارد.این محقق مازندرانی با اشاره به اینکه در کوهستان کلارستاق و هم در بیشتر دیگر نقاط کوهستان مازندران و گیلان هر مرتعی که دچار کم آبی بود شبانان درختان بلند قامت و قطور را ته بر کرده از یک سمت درون آن را با تیشه ای مخصوص که «نوتاش» نامیده می شد تهی می کردند به نحوی که ابتدا و انتهای ساقه قطور درخت همچنان بسته بماند، تصریح کرد: این ساقه میان تهی درخت را که طول آن حسب میزان نیاز از یک متر تا بیش از 20 متر انتخاب می شد درمحل جوشش چشمه به صورت افقی به نحوی در زمین استوارمی کردند که آب اندک اندک در آن ذخیره شود، آب ذخیره شده در این منبع چوبی در میانه روز یا عصر به مصرف احشامی می رسید که از چرا گاه بر می گشتند و یا اگر چشمه و ناو مورد نظر در جایی از مرتع قرار داشت به عنوان آبشخور، احشام بدان سمت هدایت می شدند .
ابراهیمی درباره واژه کِرس بیان کرد: کرس پناهگاهی بود که گوساله ها و گاهی هم بره ها و بزغاله های تازه به دنیا آمده را برای مدتی در داخل آن نگاه می داشتند تا از گزند سرمای شبانه کوهستان مصون بمانند.
وی با بیان اینکه روستای نکرس مرتعی خوش علف و چراگاهی بسیار غنی از علف های مغذی بود و به دلیل ویژگی خاص جغرافیایی سایه و آفتاب را هر کدام در طول روز در سمت شرق و غرب مرتع وسیع خود باهم داشت، تصریح کرد: این مکان محل اطراق و تجمع گله داران اعم از شبانان و سر گالشان بود؛ مرتع اصلی نکرس که کم کم بر اثر ازدیاد جمعیت و تجمع دائمی دامداران مبدل به روستا شده بود؛ نام «نو کرس»را که تصویرگر شمایل ظاهری آن بود به خود پذیرفت ودر طول زمان ،کم کم صیقل خورده «نو+کرس » مبدل به نکرس شد؛ البته ناگفته نماند که این روستا به لحاظ موقعیت جغرافیایی در جایی استقرار یافته که چندین دره بزرگ در آن نقطه همدیگر را قطع می کنند .
این محقق و پژوهشگر مازندرانی ادامه داد: عده ای را گمان بر آن است که شاید به دلیل قرار گرفتن این روستا در نوک و راس این دره ها در واقع اسمش« نوک رأس » باشد که این مدعا صحیح نیست چرا که واژه مرکب نوک رأس که قسمتی از آن فارسی و قسمتی عربی است با واقعیت های گویشی مردم و نام گزینی کاملا مغایر است.
وی افزود:مردم کوهستان تا یک قرن پیش به گویش تبری چنان غلیظی صحبت می کردند که فقط شمار اندکی از آنها که به حوزه ها راه می یافتند عربی و فارسی را می فهمیدند، به غیر از آن نام گزینی به فارسی، عربی یا ترکیبی از هر دوان هرگز در این منطقه و به خصوص در نکرس معمول نبود.
قلعه ویرانه ها
محقق و نویسنده غرب مازندران در ادامه به نام برخی قلعه های این روستا اشاره کرد و گفت: "قلعه ویرانه گردلت" در ارتفاع 2 هزار و 500 متری از سطح دریاهای آزاد قرار دارد، موقعیت جغرافیایی آن نسبت به روستای نکرس شمال شرقی است؛ با حفاری هایی که کاوشگران غیر مجاز و به قصد گنج یابی انجام دادند، سفالینه هایی در این مکان از خاک سر برآورد.
وی با اشاره به اینکه قلعه ویرانه بر فراز تپه و گردنه ای قرار دارد که این گردنه به واسطه یالی به قلّه زرد کوه منتهی می شود، تصریح کرد: اکنون از قلعه مذکور چیزی جز خرابه هایی در سمت شرقی اش با نام محلی «کلاچ خنه» و استخوان های پوسیده ای که در شمال شرقی آن در مکانی به نام «وجرد چا ل »در صورت جستجو یافت می شوند باقی نیست که حکایت ازجنگ و درگیری مهلکی همراه با کشتاری دردناک دارد .
توپاابراهیمی خاطرنشان کرد: "قلعه ویرانه " قلّه زرد کوه از دیگر این قلعه ها است که به شکل قلّه ای با مخروط تیز و شیبی تند اکنون مدفن دوتن از معصوم زادگان به اسامی حضرات فضل و فاضل (ع) است؛ بر فراز ستیغ این کوه قطعه زمینی به وسعت تقریبی یک هکتار قرار دارد که جایگاه دژی مستحکم بود؛ قدمت این دژ افسانه ای که اکنون جز سنگ لاشه های فراوان چیزی از آن باقی نماند، بسیار دیرین و عبادتگاه پیروان آیین های پیش از ظهور اسلام بود .
وی افزود: اکنون نیز همه ساله مردم روستاهای اطراف به بهانه های گوناگونی در آنجا حضور یافته و ضمن زیارت بارگاه حضرات فضل و فاضل (ع) به جمع آوری گیاهان دارویی می پردازند که در اطراف بارگاه فراوان یافت می شود واین طریق روزی را به جشن و شادی و یا اگر مناسبت های مذهبی باش ، به سینه زنی و مرثیه خوانی سپری می کنند.
ابراهیمی یادآور شد: قلعه ویرانه های« نقت گردن» و« کلین چالک» و « لفتلی کلم مال=جایگاه تویله لطفعلی» از دیگر این ویرانه قلعه ها است.
وی در ادامه در خصوص چشمه های معروف نکرس و اطراف آن عنوان کرد: سنگ چشمه ،قدمعلی چشمه ، بِن چشمه، سنگدزه چشمه، پرتالینوی چشمه ، بافلک چشمه از جمله این چشمه ها است.
*غارهای معروف مرتع نکرس
این محقق و نویسنده وجود چندین غار را از دیگر زیبایی های نکرس برشمرد و گفت: "غارهای گلجار" دو غار در دوسوی یکی از سرشاخه های رودخانه چالوس قرار دارند که از میانه مرتع نکرس و در قعر دره عمیقی می گذرد؛ این دو غار در سابق گاهی مورد استفاده دامداران قرار می گرفت.
وی تصریح کرد: "غار چرمه لینگه" غاری در مرتع سمت جنوبی رودخانه و در دامنه ای پر شیب وصخره ای قرار دارد؛غارهای"پوسرک نو" و" ولدره" که در سمت شمال شرقی و شمال غربی نکرس قرار دارند و در مواقع بارندگی به عنوان پناهگاه مورد استفاده دامداران قرار می گرفتند.
توپاابراهیمی در ادامه در خصوص گیاهان دارویی این منطقه ابراز کرد: مراتع این روستا به لحاظ داشتن گیاهان دارویی و گیاهانی که ارزش صنعتی و خوراکی دارند بسیار غنی است؛ بخشی از این گیاهان عبارتند از ترم "اسطو قو دوس"، آیشم "آویشن"،زیره کوهی،لاری، ولزلفک، جرن،زمنج-شاه تره ، مهر اساگ، ترش اساگ ،کو چای، شنگ،الم، منا، دار دوست، کول،زرشک، امرود جنگلی، سیب جنگلی،آلوچه ، ازگیل جنگلی، انواع ولیک،کول پر،اسلک (گل گاو زبن) و رویش این گل در سطح مرتع نکرس چنان وفور است که در گذشته منبع در آمد قابل ملاحظه ای برای مردم روستا بود.
آیین علمداری در روستای کوهستانی نُکرس
در این روستای کوهستانی نیز همانند همه جوامع مدنی آداب، رسوم، سنت و نمایش‌های آیینی وجود دارد.
مومن توپا ابراهیمی با بیان اینکه این آیین مداری که هرگز و تحت هیچ شرایطی مورد غفلت قرار نمی‌گیرد با دیگر آیین‌ها قابل مقایسه نیست و نظیری برای آن در این روستا یافت نمی‌شود، افزود: علم‌بندی، علمداری و علم‌گشایی از جمله آداب وابسته به این آیین است.
وی درباره علم‌بندی گفت:در محرم الحرام عده‌ای که ریش سفیدان و گیس سفیدان روستا در میان آنان دیده می‌شوند همراه با دست کم یک مداح که او را با صفت فاعلی "مرثیه خون یا مرثیه‌خوان" می‌شناسند در حیاط مسجد گرد هم می‌آیند، دست‌ها را به زیر گوش برده سه بار بلند فریاد می‌زنند «یا علی، یاعلی، یا علی» و در پی آن سه بار دیگر فریاد «یا حسین، یاحسین، یاحسین» بر می‌آورند.
این محقق غرب مازندرانی تصریح کرد: طنین این سروش که فضای همیشه ساکت روستا را با آهنگی متفاوت در می‌نوردد به همگان یادآور می‌شود که زمان افراشتن علم آزادگی و رزم علیه جور ستمکاران است و پیش از همه خردسالان با حضور گرم و معصومانه و زلال خود گرمابخش محفل می‌شوند و در پی آنان سایران به تندی یا کندی بی‌آنکه سر از پای بشناسند از راه می‌رسند.
توپاابراهیمی یادآور شد: کسانی که در منزل بیمار دارند، آنان که عزیزی در سفر دارند، آنان که فرزندی به سربازی دارند، زوجی که صاحب فرزند نشدند و غیره کسانی هستند که احیانا نذوراتی دارند و سال و ماهی طعم تلخ صبر را چشیده‌اند تا زمان علم‌بندی برسد و آنان بتوانند با تقدیم نذورات خود به پیش‌گاه علم سبز «عدالت‌خواهی» حاجت بخواهند، این نذورات که ماهیتی تزئینی دارند عمدتا پارچه، دستمال، روسری و غیره را شامل می‌شوند که بر علم بسته می‌شوند و نذورات تزئینی مادامی که علم برافراشته است بر آن بسته می‌مانند.
وی در ادامه در خصوص آداب و سنت علمداری در روستای نکرس بیان کرد: پس از بسته شدن علم آن را در اطراف مسجد و در جایی که هم دیده شود و هم در دسترس باشد بر می‌افرازند، در دسترس بودن علم به این دلیل است که تا عصر عاشورا که علم گشوده می‌شود همه روزه به هنگام اذان فردی آن را خم می‌کند تا ارادتمندان حضرت امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل که دست فراز علم را نشان و نمادی از دستان قطع شده او می‌دانند بر آن بوسه زنند و حاجت بخواهند.
توپا ابراهیمی علم‌گشایی را از دیگر آداب این روستا در دهه اول محرم معرفی کرد و گفت: همه اهالی پس از عزاداری صبح عاشورا ناهار را که هر کس بنا به سلیقۀ خود از بهترین مواد خوراکی که داشت تهیه کرده ، در مسجد صرف می‌کنند و بلافاصله پس از آن جوانی زورمند علم را که ساقۀ آن از چوبی بلند تدارک شده بود برداشته در حالی که پیشاپیش حرکت می‌کند به سوی آرامگاه عمومی روستا حرکت می‌کند و «مرثیه خُنیا مرثیه‌خوان» در حالی که مرثیه‌ای با آهنگ ملایم و محزون را می‌خواند، مردم با ترجیع بند «حسینم وای حسینم وای حسینم» در پی او روان می‌شوند و بر سینه می کوبند.
علم در مسیر به دست جوانان زور مند دست به دست می شود تا افتخار علمداری افراد بیشتری را شامل شود.
وی افزود: پس از چرخاندن علم بر فراز همه قبور و پیش از آن اگر هوا مساعد باشد در درب و حیاط تمامی خانه ها، در میانه آرامگاه عمومی ده آن را به زمین می‌خوابانند، مرثیه‌خوان، مرثیه‌ای را در رثای حضرت ابوالفضل می‌خواند و مردم به سینه‌زنی ادامه می‌دهند.
این محقق مازندرانی اضافه کرد: حزن و اندوه همه را در بر می‌گیرد و کسانی که نذورات نقدی دارند در اینجا و در کنار سفره‌ای می‌گذارند که علم را برای باز کردن بر روی آن خوابانیده‌ان، کم کم فضا برای گشایش علم آماده می‌شود، در حالی که بزرگترها برای گشودن علم به هم تعارف می‌کنند سرانجام به طور جمعی هر کدام گره از یکی از تزئینات بسته شده می‌گشایند.
توپاابراهیمی ادامه داد: پارسایانی که مراسم را در طول ده روز مدیریت کردند هر کدام اجزای گشوده شده را به افراد آرزومند و احیانا شفاجویان هدیه می‌کنند؛ این هدیه ارزشمند که اهدایی از جانب حضرت سیدالشهدا و باب الحوائج و دیگر شهدا محسوب می‌شود، برای گیرنده هدیه افتخاری بزرگ محسوب می‌شود؛ نذورات نقدی به مرثیه‌خوانان داده می‌شود و سایر اجزای علم در «علم چارشه»که بقچه ای به رنگ سبز است بسته شده به انبار مسجد سپرده می‌شود.
وی یادآور شد:عزاداران غمگینانه صحنه را ترک می‌کنند در حالی که تا اربعین همچنان در حال و هوای دهه اول به سر می‌برند، گاهی پس از دهه اول محرم و در طول روز در کوچه پس کوچه روستا، بچه‌ها گرد هم جمع می‌شوند و علم بازی می‌کنند ترجیع‌بندهای بعضی از مراثی را که آموخته‌اند پیشروان آنها می‌خوانند و بقیه بر سینه می‌کوبند.