چاپ

پیام مازند - متاسفانه در کشور آمار کودکان کار رو به افزایش است و با توجه به اینکه قانون مدونی برای این کودکان در کشور وجود ندارد،در آینده ای نه چندان دور شاهد ناهنجاری و آسیب های اجتماعی متعدد در نسل های جدید خواهیم بود.
در هوای سرد و بارانی پاییز که با این سوزش سرمای چند درجه حتی چندین لباس هم گرمت نمی کند اگر برای انجام کاری در خیابان به بیرون بروید سعی می کنید که زودتر خودتان را به منزل برسانید تا از سرمای هوا در امان بمانید و درخانه ای گرم با آرامش، نوشیدنی داغ و یا غذای گرم میل کنید تا سر ما بر تن شما چیره نشود، اما در این میان کودکانی با دستهای نحیف هستند که برای رسیدن به اندکی درآمد مجبورند بدون اینکه سرما را حس کنند با لباس هایی مندرس و دمپایی های پلاستیکی در سردی هوایی که انگشت های پاهایشان را از شدت سرما بی حس کرده خیابان ها را طی کنند تا بلکه کسی دلش بسوزد و از آن ها آنچه را که در دست دارند و برای فروشش التماس می کنند،بخرد.
همه ما هر روز در معابر و خیابان ها شاهد حضور کودکانی هستیم که با ظاهری ژولیده و غبارآلود با دسته های گل، اسباب بازی، دست مال برای پاک کردن شیشه ماشین و غیره به طرف انبوه ماشین ها حرکت می کنند تا شاید فقط یک یا دو ماشین با چانه زدن گلی بخرند و دست مالی بر روی شیشه ماشینی کشیده شود؛ گاهی این کودکان متکدی و دست فروش را روی پل عابر پیاده، کنار پیاده رو و یا سایر مکان های پر رفت و آمد، به گونه های متفاوت می بینید.
ماهان یکی از چند کودکی است که در خیابان های ساری آدامس و باطری می فروشد و یا واکس می زند و با افزایش سنش کارهای سخت تری در فصل پاییز همچون چیدن پرتقال و چوپانی را نیز انجام داده است.
وقتی صدایش کردم تا با او همکلام شوم انگار تمایل زیادی به صحبت کردن نداشت، در چشم هایش پیدا بود که از وضعیت خود راضی نیست،شاید هم خجالت می کشید،تقریبا 15 سال سن دارد و از 10سالگی در حال کار در خیابان است تا امرار معاش کند.
می گوید "پدرش در زندان است و مادرش چون از دو خواهر و برادر 8 و10ساله اش مراقبت می کند،توان نگهداری از من را نداشته و من کار می کنم تا خرج خودم را در بیاورم" حتی جایی برای خوابیدن ندارد و در خیابان شب را صبح می کند.
وقتی از او می پرسم چرا شب به خانه ات نمیروی؟ فقط می گوید "نمی شود به خانه بروم" و در حالیکه سرش را پایین انداخته و غمگینی حرفش را ناتمام می گذارد.
ماهان می گوید" از وقتی به مرکز ساماندهی کودکان خیابانی و کار رفتم،توانستم جایی برای خواب داشته باشم و دیگر کار نکنم ."
او از علاقه اش به درس خواندن می گوید"تا کلاس هفتم درس خواندم، نمراتم بد نبود اما چون باید کار می کردم دیگر نمی توانستم درس بخوانم و قرار است تحت آموزش فنی و حرفه ای قرار بگیرم" وقتی این جمله را می گوید لحنش رضایت آمیز می شود.
* طرح ساماندهی 20 هزار نفری کودکان کار
طالبعلی پور شریعه مسئول مرکز ساماندهی کودکان خیابانی در مازندران نیز می گوید: با توجه به رشد معضل کودک خیابانی، در اردیبهشت سال 1381 طرحی تحت عنوان «طرح سامان دهی 20 هزار کودک خیابانی» توسط سازمان بهزیستی کشور تهیه و در شورای اجتماعی تصویب شد و تا پایان سال 1381 تعداد مراکز در سراسر کشور به 42 مرکز کودکان خیابانی و 6 مهمان سرای سلامت (پناهگاه) کودکان کار رسید.
وی معتقد است:کودکان خیابانی از لحاظ تامین معاش به چند گروه متکدیان، بزه کاران، کارگران خیابانی در مشاغل کاذب، کارگران خیابانی در مشاغل واقعی, ول گردان متکدی با مشاغلی همچون تنقلات فروشی، واکسی، روزنامه و گل فروشی، فال، کوپن فروشی و در نهایت ضایعات جمع کن ها تقسیم می شوند.
*فقر مهم ترین دلیل فرار کودک خیابانی از خانه
پور شریعه در مورد علل فرار کودکان می گوید: فقر، تفاوت شدید طبقاتی و نبود عدالت اجتماعی، نرخ بالای بی کاری، افزایش بی رویه جمعیت در محله های حاشیه نشین شهرها، فقر فرهنگی خانواده ها مهم ترین دلایل فرار کودکان خیابانی از خانه است.
وی می افزاید: مطالعات بسیاری در مورد کودکان خیابانی نشان داده که آسیب های روانی در کودکان خیابانی شیوع زیادی دارد، بیشتر این آسیب ها مربوط به کودک آزاری و محیط آشفته و مسامحه کاری است که این کودکان از آن ها می آیند، این امر با سبک زندگی ای که در خیابان ها در پیش می گیرند، تشدید می شود.
این روانشناس بالینی با بیان اینکه بسیاری از این کودکان، تجارب آسیب زایی در مواجهه با بزرگسالان داشته اند و به آنان اعتماد نمی کنند، خاطرنشان می کند: برخی از آن ها به علت خشونت و اعتیاد خانواده، خانه را ترک گفته اند و به خیابان روی آورده اند و در آن جا یاد گرفته اند به یکدیگر تکیه کنند و به دیگران اعتماد نکنند، بنابراین افرادی که با کودکان خیابانی کار می کنند لازم است با این کودکان، حساس، صبورانه و بدون قضاوت برخورد کنند.
پورشریعه یادآور می شود: در کنار کودکان بودن "برای مدتی طولانی" و پیوستن به بازی های آن ها بهترین راه برای تماس برقرار کردن با آن ها است.
*پیشگیری بهتر از درمان
وی در مورد وظایف مددکاران اجتماعی در قبال این کودکان می گوید: پیش گیری اولیه اولین قدم است، به طوری که با شناخت عوامل موثر بر زندگی کودکان در خیابان و با کمک و همکاری سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای مربوطه برای پیش گیری از حضور کودکان در خیابان برنامه ریزی صورت گیرد.
مسئول مرکز ساماندهی کودکان خیابانی در مازندران با اشاره به اینکه پیشگیری ثانویه هم باید انجام شود تصریح می کند: یکی از مراحل پیشگیری ثانویه مرحله شناسایی و جذب است که مددکاران می توانند گروه سیار تشکیل دهند و به شناسایی این کودکان بپردازند و چنان چه امکان بازگشت به منزل برای شان فراهم است، اقدام کنند.
وی خاطرنشان می کند: جمع آوری این کودکان از طریق نیروی انتظامی یا شهرداری مطلوب نیست زیرا با زور نمی توان آن ها را سامان دهی کرد، البته گاهی ممکن است به همکاری نیروی انتظامی نیاز باشد اما این حضور نباید دائمی گردد؛هر چه فاصله زمان حضور در خیابان تا شناسایی کمتر باشد، احتمال جذب کودکان خیابانی بیشتر خواهدبود، بنابراین داشتن سیستم جذب فعال و پویا ضروری است.
پور شریعه با بیان اینکه پس از تشکیل پرونده،بررسی خصوصیات زیستی و روانی و اجتماعی کودک با همکاری متخصصان از جمله روان پزشکان، روان شناسان، پزشکان، مشاوران حقوقی و یا دیگر متخصصین، صورت می گیرد، می افزاید: بازدید از منزل و ارتباط با خانواده کودک (در صورت داشتن خانواده)، پی گیری درمان جسمی کودک همراه با پزشک، پی گیری برای حضانت کودکان با همکاری مشاور حقوقی موسسه و از طریق دادگستری، درمان اختلالات رفتاری با همکاری روان شناس و روان پزشک، درمان اعتیاد و مشکلاتی از این نوع ، ارجاع به خانواده یا موسسه مربوطه بخشی از وظایف مددکاران اجتماعی در مقابل کودکان خیابانی است.
*تنها یک مرکز ساماندهی کودکان خیابانی در مازندران وجود دارد
وی با اشاره به اینکه مرکز ساماندهی کودکان خیابانی شهرستان ساری تنها مرکز درسطح استان است،خاطرنشان می کند:کودکان خیابانی از طریق نیروی انتظامی، اورژانس اجتماعی و مردم با حکم قضایی از دادستانی به مرکز انتقال داده می شوند.
پورشریعه با بیان اینکه معمولا کودکان از 21 روز تا یک سال با تشخیص تیم تخصصی در مرکز نگهداری می‌شوند، می گوید:به همن دلیل تعداد کودکان به صورت متغیر است و نمی‌توانیم آمار ثابتی ارائه کنیم.
مسئول مرکز ساماندهی کودکان خیابانی در مازندران هدف اصلی از راه‌اندازی مرکز کودکان خیابانی را کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از کار و زندگی در خیابان عنوان کرده و تصریح می کند:حمایت از کودکان خیابانی، کاهش آسیب‌های اجتماعی وارد بر این کودکان، ارتقاء کیفیت زندگی آنان و سالم سازی محیط زندگی در شهرها از اهداف فرعی این مرکز است.
وی یادآور می شود:خدمات اقامتی، مددکاری اجتماعی، روان شناختی، بهداشتی و درمانی، حمایت‌های مالی، خدمات آموزشی، فرهنگی، مذهبی و غیره جز برنامه‌های مرکز کودکان خیابانی است.
این روان شناس بالینی با اشاره به اینکه مدیریت و پرسنل مرکز کودکان خیابانی حتما باید مددکار یا رشته‌های مرتبط با آن باشند، اظهار می کند:با همکاری اداره کل بهزیستی استان سه سال است که مرکز کودکان خیابانی به بخش خصوصی سپرده شد که در حال حاضر کلینیک مددکاری اجتماعی "باران" مجری طرح نگه‌داری و ساماندهی از کودکان خیابانی در مازندران شده است.
*قانونی به شکل مدون در حوزه کودکان کار نداریم
علی ابراهیمی استاد حقوق دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه اگر کودکان که از حقوق طبیعی خود که شامل تفریح و سرگرمی آموزش و فعالیت های اجتماعی است، محروم بمانند کودکان کار تلقی می‌شوند،یادآور می شود: در حال حاضرقانونی به شکل مدون در حوزه کودکان کار نداریم اما طرحی ارائه شد که کودکان کار فعالیت های اجتماعی خارج از مقوله آموزش داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه بر اساس قوانین «جمهوری اسلامی ایران»، کودک خیابانی فرد کمتر از 18 سال تمام است که به صورت محدود یا نامحدود در خیابان به سر می برد،می گوید: خیابان منبع اولیه برای معاش این گروه محسوب می شود و نشانگر این است که به طور شایسته و مطلوب توسط بزرگسالان نگهداری نمی شوند،بیشتر این کودکان یا دارای یک والد - پدر یا مادر - و یا شاهد حضور ناپدری یا نامادری در خانه هستند، در حالت های بعدی می توان از کودکانی نام برد که بی سرپرست هستند و یا در مراکز شبانه روزی بهزیستی نگه داری می شوند.
*انواع کودکان کار
استاد حقوق دانشگاه مازندران خاطرنشان می کند: در کشور ما کودکانی که در خیابان حضور دارند، کودکان بدسرپرست،کودکان بی سرپرست،کودکان بزه کار، کودکان کار،کودکان مبتلا به بیمار های صعب العلاج، کودکان روانی و یا معلول، کودکانی که با پدر خود زندگی می کنند،کودکانی که با مادر خود زندگی می کنند،کودکانی که با خواهر یا برادر خود زندگی می کنند، کودکانی که با ناپدری یا نامادری یا قیم خود زندگی می کنند و کودکان اتباع بیگانه جز کودکان کار محسوب می شوند.
استاد دانشگاه مازندران می گوید: مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیمان نامه حقوق کودک را تصویب کرده و در این پیمان نامه، دولت های عضو را موظف نموده است با هرگونه سو استفاده و بهره کشی اقتصادی از کودکان مقابله کرده و زمینه های رشد ذهنی، جسمی، روانی و اجتماعی تمام کودکان را فراهم کند.
ابراهیمی با اشاره به اینکه ایران در سال 80 به حقوق بنیادین کار پیوسته است، خاطرنشان می کند: در قوانین ایران «به کار گماردن افراد کمتر از 13تا 15 سال تمام ممنوع است، کارفرمایانی که افراد کمتر از 15 سال را به کار بگمارند، مستوجب مجازات خواهند بود؛ ضمنا باید کودکان را به کاری گماشت که برای وی زیان آور نباشد».
وی یادآور می شود: البته کارگران کارگاه های خانوادگی که انجام کار آن ها منحصرا توسط صاحب کار، همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک انجام می شود، مشمول مقررات قانون کار نیست و این مورد جای تامل و بازنگری دارد.
این استاد دانشگاه می گوید: از سوی دیگر، ماده 80 قانون کار، کارگری را که بین 15 تا 18 سال سن دارد، کارگر نوجوان می نامد و تاکید می کند که چنین کارگری در بدو استخدام باید از سوی سازمان تامین اجتماعی مورد آزمایش های پزشکی قرار گیرد.
ابراهیمی با بیان اینکه ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان آور و خطرناک و حمل بار با دست بیش از حد مجاز و استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگر نوجوان ممنوع است، تصریح می کند: متاسفانه در کشور ما آمار کودکان کار رو به افزایش است که باید متولیان به این مورد توجه کرده و هرچه زودتر برای آن چاره ای بیاندیشند.
وی تأکید می کند: خانواده های ایرانی به این قضیه توجه داشته باشند که سرپرستی کودک به عنوان عهده دار شدن تمام فعالیت های رشدی کودک است و اگر دچارتورم هستیم دلیل نمی شود که کودکان فقط آموزش ببیند و یا اینکه دستفروشی کنند، کودکی که خوب پرورش نیابد چالش هایی در سن بزرگسالی دارد.
*دانش آموزان هم کودکان کار محسوب می شوند
وی در توصیه به والدین با اشاره به اینکه فرزندان را آلت دست خودتان در مسایل اقتصادی نکنید تصریح می کند: کودکان باید فعالیت های آموزشی دوستانه و فعالیت های تفریحی و غیره داشته باشند.
این استاد دانشگاه تصریح می کند: دانش آموزان به دلیل خروجی صرف آموزشی جز کودکان کار محسوب می شوند؛ زیرا کودک باید فعالیت های گسترده ای داشته باشتد.
* ساماندهی 161 کودک کار در مازندران
سعید آرام مدیرکل بهزیستی مازندران نیز در مورد کودکان کار در استان با اشاره به اینکه منظور از کودکان کار در تعریف بهزیستی، می گوید: هر فرد زیر 15 سال که برای درآمد و امرار معاش اقدام به هر نوع کاری کند، شامل تعریف کودک کار می شود.
وی با بیان اینکه بر اساس تفاهم نامه میان بهزیستی استان و استانداری مازندران برای توانمندسازی کودکان کار و خیابانی تاکنون 161 کودک ساماندهی شدند، خاطرنشان می کند: این تعداد کودک در 3 شهرستان چالوس، قائمشهر و تنکابن به عنوان پایلوت شناسایی شدند؛ بعلاوه ارائه خدمات درمانی به کودکان دچار بیماری های روحی نظیر افسردگی، ارائه خدمات مددکاری اجتماعی و آموزش پیرامون آسیب های اجتماعی از برنامه های تفاهم نامه توانمند سازی کودکان کار است.
مدیرکل بهزیستی مازندران همچنین انجام آگاه سازی اجتماعی پیرامون حقوق کودکان، چگونگی مراقبت از کودکان توسط والدین از دیگر برنامه های تفاهم نامه مذکور دانسته و می گوید: در این زمینه کمپین کودکان کار نیز در شهرستان ساری راه اندازی شد و امیدواریم در آینده در تمامی نقاط پر مخاطره استان فعال شود.
*وجود بالغ بر 96 منطقه حاشیه نشین پرخطر در مازندران
آرام می گوید: با توجه به اینکه در استان مازندران بیش از 96 منطقه حاشیه نشین و پرخطر وجود دارد، بخش زیادی از کودکان کار در این مناطق زندگی می کنند، بنابراین توسعه پایگاه های خدمات و پایش بهزیستی در این مناطق می تواند در کنترل و کاهش آسیب های کودکان موثر باشد.
وی همچنین از برگزاری کلاس ها و اردوهای های آموزشی، دوره های آموزش فنی و حرفه ای، مهارت شناسی و برنامه های فرهنگی برای کودکان کار خبر می دهد.