چاپ

مازندران آنلاین - قدمت عزاداری در ماه محرم در شهرهای مازندران با توجه به آثار و علامت های برجای مانده بیش از 500 سال است. مازندران یا طبرستان سابق که به سرزمین علویان شناخته شده بود از مهم ترین پایگاه های تشیع در جهان اسلام در دوران گذشته بود و تشکیل نخستین حکومت شیعی در ایران در این استان نشان از سابقه وپیشینه تاریخی در برگزاری آیین ها و مراسم های مذهبی اسلامی دارد.
نخل گردانی،؛ کربی زنی و علم گردانی از آیین هایی است که صدها سال است در میان مردم مازندران برگزار می شود و شهرستان آمل به عنوان منطقه ای که نخستین حکومت شیعی در آن تشکیل شده است پایگاه مراسم ها و آیین های مذهبی است.
"علم کِشی" امروز از بارزترین و شناخته شده ترین جلوه های محرم و عزاداری سالار شهیدان به شمار می رود. سابقه علم گردانی و یا آنچه امروز در میان جوانان به "علم کِشی" معروف است به همان سبقه عزاداری هااست اما شکل و شمایل و نحوه تغییر آن در طی سال های اخیر محل اختلاف بر سر این رسم است.
در ایام محرم همزمان با رسیدن هفتم محرم علمدارها برایاجرای این رسم آماده می شوند. علم دارها از روز هفتم محرم علم ها را به تکایا برده و در روز عاشورا در اجتماع بزرگ عزاداران علم ها را شرکت می دهند.
یکی از ویژگی های عزاداری ماه محرم در آمل دسته های بزرگ علم در تکایا و خیابان های شهر است. نمونه این علم ها به بزرگی، تجمل، آویزها وجوانان اطراف آن تقریبا در هیچ کجای مازندران مشاهده نمی شود.
* درباره "علم کِشی" نظرات مختلفی وجود دارد، درسال های اخیر با مخالفت برخی مراجع نیروی انتظامی و بزرگان شهرها در صدد جمع آوری این علم ها و یا حداقل به حرکت در نیاوردن آنها بودند. وجود مجسمه های فلزی ازشیر، اژدها، آهو، پرنده های بزرگ بر روی علم ها، بزرگی بیش از اندازه علم ها و نیزرقابت برای به حرکت درآوردن آن محل اختلاف است.
نظرات دیگری نیز درباره علم کشی و علم گردانی وجود دارد که برخی جوانان به آن استناد می کنند.
امام خمینی(ره): اشكال ندارد.
مقام معظم رهبری: فی نفسه اشكال ندارد، ولی نباید این امور جزدین شمرده شود.
آیت‌الله سید علی سیستانی: اشكال ندارد. جزو شعائر است.
آیت‌الله مكارم شیرازی: اشكال دارد. مزاحمت ایجاد می‌كند و به كسی كه علامت را حمل می‌كند، آسیب می‌رساند.
آیت‌الله سبحانی: اگر چیزی موجب وهن و تمسخر مذهبی شود جایزنیست. اگر حمل علامت چنین حالتی را ایجاد كند، جایز نیست. همچنین اگر موجب معیوب شدنك سی كه علامت را حمل می‌كند و در زمینه چشم و هم‌چشمی باشد، درست نیست.
آیت‌الله وحید خراسانی: اشكال ندارد.
آیت‌الله صافی گلپایگانی: اشكال ندارد.
آیت‌الله نوری همدانی: اشكال ندارد.
آیت‌الله موسوی اردبیلی: دامن زدن به استفاده از آن اصل و اساسی ندارد، ولی نباید به علامت هم بی‌احترامی كرد.
آیت‌الله محمدعلی علوی گرگانی: اشكال ندارد. اثبات نشده كه شبیه صلیب است.
آیت‌الله مجتبی تهرانی: نظر ایشان مطابق فتوای امام خمینی(ره)است.
آیت‌الله مظاهری: جایز است.
*آیت الله جوادی آملی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم و از مفسیرین بزرگ قرآن از بزرگترین مخالفان علم گردانی و علم کشی در ماه محرم است.
وی علم را فاقد ارزش معنوی می داند و می گوید: علم ها باید ازهیئت های مذهبی برداشته شود.
وی تاکید کرد: باید شعار اتحاد ملی و انسجام اسلامی که شعارملت ایران است پیشاپیش هیئت های عزاداری قرار گیرد.
آیت الله جوادی آملی استقلال و آزادی ملت ایران در گروه عزاداری برای امام حسین(ع) می داند و بر عزاداری در شان حضرت سیدالشهدا، بدور از خرافات و انحراف در ماه های محرم و صفر تاکید می کند.
بخشی از سخنان آیت الله جوادی آملی در این زمینه است که میفرمایند:
..حیف است که جریان سیّدالشهداء(ع) را در برپایی برخی مجالس کم رنگ کنیم! عزاداری و سینه زنی ما، مأجور خداست. به تک تک این سینه زنی های شما ذات أقدس إله ثواب خواهد داد،فرزندان تان را إلی یُومِ القیامه مأجور خواهد کرد و...اما عزاداری را سنگین و عالمانه برگزار کنید.
این آهن سرد... ما از همشهریان مان در آمل خواهش کردیم، اینهااین کار را دیگر نمی کنند. از همه خواهش می کنیم؛ خواهش است دیگر، حالا خواه قبول شود،خواه نشود؛ عزاداری را با شکوه هرچه بیشتر برگزار کنید اما این «آهن سرد بی خاصیت»،این را چرا بلند می کنید؟! این چه پیامی دارد؟ از کجا آمده است؟ از کدام آیه و روایت است؟ کاری کنیم عزاداری با شرف باشد... اگر یک روایتی بود، ما هم زیرش می نشستیم، بلندمی کردیم!
زیر بار محرم بی علم نمی روند!
*حوالی چند روزی مانده به محرم، علمداران در تکاپوی آماده سازی علم می شود. در سوله های اطراف شهر صندوق ها و بسته های تزیین علم را باز میکنند. هر تکیه در آمل برای یکی از طوایف 9 تا 12 گانه است. طوایفی که دسته های عزاداری آنها جمعیتی بیش از 500 نفر را در دسته روی به همراه دارد از گروه های مختلفی تشکیل شده است.
گروه موسیقی در طوایف آمل در کنار دسته های علم داران جایگاه ویژه ای دارد. طوایف آمل در روزهای نهم و دهم محرم و در شب های عزاداری سالار شهیدان با لباس هایی متحدالشکل حاضر می شوند.
گروه موسیقی گاها تا 50 نفره دارند و دسته های علم دارانشان نیز 15 تا 20 جوان درشت اندام و قوی هیکل را شامل می شود.
طوایف بزرگی چون امیری، نیاکی، آملی، اسکی، ایرایی و ... درتکایای خود علم های بزرگی را در ایام محرم نصب می کنند و در دسته روی به ویژه درروز عاشورا شمایل ها، نگاره ها و پرچم های رنگی این علم ها نمایان می شود.
این روزها اندازه و بزرگی علم ها به گونه ای است که گاها ازعرض خیابان ها عبور داده نمی شود، یک علم را یک نفر نمی تواند بلند کند و گاها نیزدسته هایی 4 تا شش تایی جوانان این علم ها را در دسته حرکت می دهند. از ارابه های دستی استفاده می کنند و یا در خیابان های شهر که عموما کم عرض است این علم به صورت طولی حرکت داده می شود.
علم ها را کاروانی بزرگ هدایت می کند و عموما در میان دسته جوانان قرار دارند. علم ها به هر دسته یا تکیه یا علمی دیگر می رسند با ضربان آهنگ طبل ها و سنچ ها توسط جوانان می چرخند و سلام می دهند و اینجاست که بیننده را شورحسینی فرا می گیرد.
این ضرب آهنگ ها به همراه جوانانی که علم های چند 100کیلویی را بلند می کنند یکی از جلوه های ویژه ماه محرم در خیابان های آمل است و چه مخالف داشته باشد و چه موافق؛ سنتی است که هر روز پرشور تر از سال های قبل انجام می شود.
* توصیه یک علمدار
علی میکاییل از علمداران باسابقه آملی است؛ وی میگوید: نخستین توصیه ام به جوانان این است که به دنبال علم نروند زیرا دچار بیماری می شوند. علم بلندکردن قواعدی دارد که باید رعایت شوند وگرنه بیماری هایی را موجب می شود که عواقب دارد.
وی می افزاید: در سال 1352 برای تکیه نیاکی به قیمت 13هزارتومان یک علم خریدم، آن زمان 90 کیلوگرم وزن داشت و با وسایل اش حدود 130 تا 140 کیلوگرم می شد، علم بلندکردن تبحر می خواهد اینکه چگونه سلام دادن و چرخش دادن را باید با قدرت پا یادگرفت.
میکاییل می گوید: امروز علم های 30تا 50 تیغه با چرخ دستی در شهر آمل حمل می شود؛ اعتقاد ما به علم ابوالفضل العباس است و برای همین است که علم بلند می کنیم اما باید چیزهایی را نیز بدانیم. آن زمان که برای تکیه نیاکی نخستین علم های آمل را خریداری کردم نیم کیلوگرم طلا و نیم کیلوگرم نقره به سازنده دادم،این علم را از اصفهان خریدم و اولین علمدار تکیه نیاکی بودم؛ اما همان زمان هم دراصفهان به من گفتند دو برابر این طلا و نقره را به شما می دهیم این علم را استفاده نکنید.
به علم اعتقاد داریم اما فقط به علم ساده و بی پیرایش حضرت عباس(ع) و غیر آن چیزی نیست اما آنچه امروز رواج پیدا کرده است آن نیست. امروز درشهر آمل علم هایی بلند می شود که در خیابان هم جا نمی گیرد. علم های ما چوبی بود ویک شاخه داشت و آن نماد دست حضرت عباس (ع) بود. علم های امروز 400 تا 500 کیلوگرموزن دارند و از فولاد ساخته شده است. علم هایی که 15 متر بیشتر طول دارد و درخیابان نمی توان آن را حرکت داد با چرخ دستی حرکت داده می شود یا هر گوشه اش را 10جوان می گیرد جز خودنمایی چیزی نیست.
وی تاکید می کند: این چشم هم چشمی به گونه ای شده است که هرعلم 200 تا 300 میلیون تومان هزینه برای ساخت آن می شود و عموما نیز این علم ها دراصفهان ساخته می شود. جوان ها علم را در طول سال در جایی نگه داری می کنند و از شب هفتم محرم به خیابان ها می آورند.
امروز این علم ها برای چشم و هم چشمی بزرگ شدند، همیشه میگویم اولین حرف اباعبدالله(ع) نماز و طهارت است، علم داران ابتدا نماز بخوانندطهارت بگیرند بعد سراغ عزاداری بروند. اینها توصیه هایی است که به علمداران داریم.علم های بزرگ نشانه عزاداری نیست بلکه چشم و هم چشمی است که نباید باشد.
ششم و هفتم محرم در آمل دسته روی علم دارانو علم کشی است، دسته های بزرگ و حجیم علم در خیابان دسته می روند. هنوز مردماعتقاد دارند؛ علم دار هم اعتقاد دارد اما چشم و هم چشمی را همه می دانند و نمی پذیرند. بازگشت به عزاداری با حفظ سبک و شیوه ماتم و حزن و بدون توجه ظاهر عزاداری از درخواست هایی است که باور همگانی است.

i