چاپ

پیام مازند - ساری - احیای آب بندان ها به عنوان منابع آبی ماندگار و اجدادی شمالی ها در حالی در دستور کار دولت تدبیر و امید قرار گرفته است که کارشناسان با اشاره به لزوم بازگشت این منابع ، توجه به اصول فنی و زیرساختی لایروبی و مدیریت را از بایسته های تحقق آن می دانند.
به گزارش ایرنا ، بر اساس برنامه دولت، کار لایروبی آب بندان ها به همراه سردهنه های زراعی با بهره گیری از فناوری های جدید و تامین اعتبار از سال 98 آغاز می شود و در مدت سه سال تمامی آببندان های مازندران لایروبی خواهد شد.
دولت برای این منظور 160 میلیارد تومان بودجه پیش بینی کرده است که قرار است بر اساس پیشرفت کار میان سه استان مازندران ، گیلان و گلستان تقسیم شود.
آببندان، استخر یا تالاب دست ساز خاکی و بسیار بزرگ است که از گود کردن و خاکبرداری یک محدوده و ریختن و کوبیدن و ایجاد دیواره خاکی دور این محدوده به وجود می آید تا روان آب ها در آن برای بهره برداری کشاورزی ذخیره شود.
این سازه ذخیره ساز آب کشاورزی، مختص استان های شمالی کشور است که در مازندران به آن " اندون " ، در گیلان " سل " و در استان گلستان " بندسار " می گویند.
بر اساس آمار رسمی، مساحت کل آب بندان های استان های گلستان، مازندران و گیلان حدود 33 هزار هکتار است که آب آبیاری حدود 150 هزار هکتار اراضی شالیزاری را تأمین می کند.
رواج سدسازی در کشور به همراه استفاده بی در و پیکر از سفره های زیرزمینی و دلخوشی به شیوه های نوین آبیاری در چند دهه گذشته سبب شد تا تعداد زیادی از آببندان های این استان ها رها شده و خشک شوند در حالی که تا اواخر دهه 40 و 50 این سازه ها تنها تامین کننده آب کشاورزی در شمال کشور بود.
جمعی از استادان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری روز یکشنبه با برگزاری نشست تخصصی راهبردهای مدیریت طرح مرمت و بهسازی آب بندان های شمال بر این نکته تاکید کردند اکنون که دولت با تخصیص اعتبار ویژه و قابل توجه نسبت به بهسازی و نوسازی آب بندان های شمال توجه کرده است و بهره برداران نیز به اهمیت بازگشت این منابع آبی در چرخه کشاورزی پی برده اند، باید به نحو اصولی ،فنی و کارشناسی انجام شود.
آنان افزودند: نامناسب بودن سیستم آبگیری و نداشتن سیستم رسوبگیر ، نداشتن خروجی مناسب و کارآمد برای توزیع فنی ، کم عمق بودن و حجم ذخیره بسیار کم با وجود وسیع بودن آب بندان، فقدان سر ریز مناسب، فرسایش و تخریب دیواره های آب بندان ، استفاده از خاک با درصد مواد آلی زیاد برای احداث دیواره ها و عرض کم دیواره از مشکلات و نواقص آب بندان هااست.
استادان دانشگاه علوم کشاورزی مازندران تغذیه آب های زیر زمینی و جلوگیری از رسوبگیری ، جمع آوری روان آب های سطحی و آب های برگشتی و کنترل سیلاب، جمع آوری زه آب منطقه و استفاده مجدد، جلوگیری از حفر بی رویه چاه، پرورش ماهی و زیستگاه پرندگان و توسعه اقتصادی روستاها را به عنوان مزیت های احیای آب بندان ها در چرخه کشاورزی برشمردند.
** مقابله با خشکسالی و تداوم کشاورزی شمال فقط با بازگشت آب بندان ها به چرخه مدیریت صحیح آب
رئیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در این نشست، مشکل آب، کمبود و یا بی آبی ناشی از تغییر اقلیم در استان های شمالی رابسیار جدی دانست و گفت: اگر آب بندان ها به درستی مرمت و بهسازی شوند، این منابع آبی سبب افزایش طول دوره فعالیت کشاورزی در شمال می شود.
اسدالله تیموری با بیان اینکه ایران در لبه تیغ خشکی و کویری قرار دارد و شمال ایران نیز منطقه ای است که دیرتر به مشکلات خشکسالی می رسد، ادامه داد: آب بندان ها به عنوان میراث ماندگار اجدادی باید احیا و مورد بهره برداری صحیح قرار بگیرد.
وی توضیح داد: باید منفعت همه جانبه از آب بندان ها را دنبال کنیم و راههای بهره وری از آب بندان ها درحوزه کشاورزی را کارشناسی و فنی داشته باشیم.
این استاد دانشگاه در مقایسه آب بندان ها با ساخت سد در شمال گفت که بهره وری سدها در مازندران با هزینه سنگین بسیار کمتر از آب بندان ها است.
وی با تاکید بر اینکه همه باید منفعت خود را با رفتار اکوسیستم تطبیق بدهیم و آب بندان ها یکی از این موارد است، گفت: امروز بسیاری از آب بندان ها به دلیل بی توجهی به مرداب تبدیل شدند که سبب تغییر در پوشش گیاهی و خاک شده است به طوریکه حتی تولید گازهای گلخانه ای از برخی زا آب بندان را شاهد هستیم.
وی با بیان اینکه آب بندان ها از لحاظ گیاهشناسی، بیولوژیکی، جانوری و غیره به عنوان یک بانک ژن فعال محسوب می شوند که پس از انقلاب از آن غافل شدیم، تصریح کرد: آب بندان می تواند از سویی دیگر به عنوان یک جاذبه گردشگری و توریستی نیز مطرح شود.
تیموری گفت: امروز که دولت و مسئولان استان و کشاورزان به اهمیت آب بندان ها پی برده اند علاوه بر انجام مرمت و بهسازی کارشناسی باید مدیریت آن را نیز مشخص کرد.
وی توضیح داد: نظام بهره برداری از آب بندان ها در سال های بعد از انقلاب به دلایلی دچار اشکال و اختلاف شده است و در طرح جامع بهسازی و ساماندهی آب بندان‌ها باید به آن توجه شود.
اسماعیل اکبری عضو خانه کشاورز کشور که خود را کشاورز منطقه بهشهر در شرق مازندران معرفی کرد گفت که تا قبل از 1370 مدیریت آب بندان ها را خود کشاورزان مدیریت می کردند و توزیع آب این منبع مهم را بر سر مزارع انجام می دادند.
وی با بیان اینکه کارکرد آب بندان های شمال چند منظوره است، افزود: شکار پرندگان ، ماهیگیری و تفریحی و گردشگری آب بندان ها ، محلی برای درآمد مردم منطقه بوده است.
وی توضیح داد: سالانه علاوه بر گرفتن حق ورودی برای ماهیگیری 2 بار قرق شکنی شکار پرندگان انجام می شد که این درآمد برای حفظ و مرمت و لایروبی هزینه می شده است.
این کشاورز مازندرانی گفت: از سال 1370 شیلات، آب منطقه ای و جهاد کشاورزی که بر نحوه مدیریت و توزیع آب آب بندان ها دخالت کردند، برنامه شورای کشاورزی آب بندان ها تحت شعاع قرار گرفت و اختلافات زیادی بوجود آمد.
وی با اشاره به اینکه مکانیزه شدن کشاورزی و اختلافات، بی توجهی کشاورزان به حفظ آب بندان را دو چندان کرده است، گفت: اگرچه کلاس های آموزشی زیادی را در چگونگی بهره برداری از منابع آبی آب بندان ها برگزار می شود اما درعمل با منافع کشاورزان در تضاد است،چراکه برنامه های دولتی بر اساس تعهد و مقررات محلی پیش نرفته است و سیاست گذاری در آب بندان ها تغییر کرد.
اکبری گفت: روستائیان باید ذینفع اصلی در بهربرداری باشند تا در امر ذخیره و توزیع دخالت و مشارکت جدی کنند ، امروز باید در مدیریت آب بندان ها قانون واحد تبیین شود.
وی گفت: باید از تجربیات ذینفعان استفاده شود و پشت میز نشستن و نوشتن مقررات برای آببندان ها مشکل حل نمی شود و هدر رفت منابع مالی دولت نیز است.
بابک مومنی استاد یار دانشگاه پیام نور مازندران نیز در این نشست تخصصی آب بندان ها را سازه ای شاهکار منابع آبی در شمال و یادگاری اجدادی توصیف کرد و گفت: از آنجاییکه انحراف سر شاخه های رودخانه های مازندران یک معضل نگران کننده در تامین منابع آبی سد ها شده است ،لازم است تا آب بندان ها مورد توجه جدی تری قرار بگیرند.
وی با بیان اینکه آورد آبی از کوهستان ها بسیار کم شد و جمع آوری آب در پشت سدها هر سال کمتر می شود، گفت: باید
جمع آوری آب و بهره برداری آن در دشت ها را جدی بگیریم چراکه آب بندان ها به عنوان یک سازه مهم در داخل زمین های کشاورزی و در جلگه و دشت قرار دارند.
این استاد کشاورزی مازندران گفت: استفاده از باران بهنگام در کشاوری مازندران نیز کاهش چشم گیری یافته است و باید از بارندگی غیر فصول زراعی به درستی استفاده کرد.
طبق آمار هواشناسی و بررسی های جهاد کشاورزی مازندران، 35درصد بارندگی ها در فصل زراعی و 65درصد در فصل غیر زراعی می بارد.
وی به مطالعه زهکشی اراضی مازندران در سطح 155هزار هکتار از زمین های پائین دست نکا رود، بابلرود و هزارکه در سال 1390 آغاز شده است اشاره کرد و گفت: ذخیره سازی منابع آبی در دشت ها بازچرخانی است و آب بندان ها این فرصت را مهیا می کنند.
وی بر لزوم انجام صحیح مرمت و بهسازی آب بندانها تاکید کرد و گفت: سیستم های جمع آوری آب و هدایت آن به آب بندان را تغییر دهیم و کیفیت سنجی آب را انجام بدهیم.
مومنی گفت: آب بندان فقط یک چاله پر از آب نیست ،بلکه مولفه های زیادی در اکوسیستم دارد و ویژگی های کیفیت آب ،سن و عمق آب بندان ها را باید مطالعه کنیم.
این استاد دانشگاه گفت: ساده انگاری آب بندان یک آفت جدی در استفاده از فرصتی که دولت در بهسازی و مرمت آب بندان ها بوجود آورده است، محسوب می شود.
وی به زیستگاه گیاهی و جانوری متعدد در آب بندان ها اشاره کرد و گفت: تنوع در بهره وری اکوسیستمی و اکو لوژی آب بندان ها نیاز به مطالعه دقیق و کار کارشناسی دارد.
مومنی افزود: در شرائط امروز اقلیمی که خشکسالی همه دنیا را تهدید می کند و استان های شمالی نیز بر اساس آمار بارش هواشناسی سال به سال به سمت گرم شدن و کم آبی پیش می رود نمی توان در بهسازی و مدیریت آب بندان ها بی توجهی کرد.
به گفته وی همه کاربری های تشویقی را باید در اصلاح و باز سازی استاندارد آب بندان عملیاتی کنیم وباید طرح جامع بهسازی آب بندان های مازندران تهیه شود و فقط به لایروبی و رسوب زدایی اکتفا نکنیم.
مازندران بنابر امار های رسمی حدود 230 هزار هکتار اراضی شالیزاری دارد که بخش عمده اب ان از اب بندانها تامین می شود.
6990/1899