چاپ

پیام مازند- مدتی است که سیستم مدیریتی در کشور دچار امراضی شده که عدم معالجه آن مخاطرات جبران ناپذیری را در آینده به دنبال خواهد داشت، هر چند این امراض تنها به یک دولت خاص مربوط نمی شود اما پژوهش ها نشان می دهد که مسائل و مشکلات نظام اداری با توجه به اجزای آن در 7 بخش مدیریت منابع انسانی، رویه ها و قوانین و مقررات، فرهنگ اداری و خدمت رسانی، الگوها و شیوه های مدیریتی، نوآوری و بهبود، فناوری اطلاعات و ارزیابی و نظارت تقسیم بندی شده که عمده مشکلات، مربوط به بخش مدیریت منابع انسانی است. از سوی دیگر چالش های مهم نظام اداری ایران شامل عدم بکارگیری متخصصین امر، ناکارآمدی سیستم نظارتی، عدم تفکر بهبود مستمر، نبود روحیه پژوهشگری و ناکارآمدی ساختارهای سازمانی است.

موازی کاری و فساد اداری از جمله رفتارهای سازمانی است که روند توسعه کشورها را به طور چشمگیری با چالش مواجه ساخته و موجب شکل گیری مشکلات و بحران های اساسی در جوامع شده است،بررسی ها نشان می دهد که پدیده شوم و پیچیده فساد اداری در کشورهای مختلف نمودهای متفاوتی دارد.

به طور کلی فساد معلول عوامل متعدد و گسترده ای نظیر فرهنگ، اجتماع، اقتصاد، سیاست و غیره است اما مهم ترین متغیرهای تأثیرگذار بر فساد اداری، تعهد سازمانی و سپس تمکن مالی کارکنان شناخته شده است و مطابق یک قانون نانوشته رضایت شغلی با فساد اداری رابطه معکوس دارد.

از آنجائیکه پیدایش هر پدیده عواقبی را به دنبال دارد، "موازی کاری" نیز از پیامدهای مطرود و ناکارآمد بروکراتیک به شمار می آید.

این رفتار به دلیل تضاد منافع بین دستگاه ها، عدم شفاف سازی عملکرد، فقدان مدیریت یکپارچه و سودجویی افراد و مدیران غیر متخصص و ناکارآمد، منتج به هدر رفت سرمایه شده و حتی می تواند سرنوشت جامعه را دستخوش مخاطراتی بزرگ کند.

اینکه موازی کاری تا چه اندازه در کشور بزرگ شده و گسترده شده است به اعلام نظر پژوهشگران و اهالی اندیشه بازمی گردد.

لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس جمهوری اسفندماه سال گذشته در دانشگاه فرهنگیان قزوین به مناسبت گرامیداشت روز وکیل تصریح کرده بود: موازی کاری مقدار زیادی از نیروهای کشور را به هرز و هدر می‌دهد در حالی که این امر تنها در حوزه وکالت نیست و ما در اکثر حوزه‌ها شاهد این موازی کاری هستیم.

پیشتر سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته بود: مسأله موازی‌کاری‌ها وقتی بغرنج‌تر می‌شود که دریابیم کنار ساختارهای قانونی موازی، ما با موازی‌کاری‌های غیرساختاری یا غیرقانونی هم مواجه هستیم.

قاسم محبعلی، دیپلمات و مدیرکل سابق وزارت خارجه نیز معتقد است: موازی کاری در دستگاه دیپلماسی به ویژه در ده سال اخیر شدیدتر شده است.

آفتی بنام مدیر غیرمتخصص

یک کارشناس مسائل سیاسی فقدان مدیران متخصص در کشور را عاملی برای گسترش فساد بروکراتیک در جامعه عنوان می کند و معتقد است: با تغییر دولت ها در ایران، چینش افراد و مدیران نیز متحول شده و هر دولتی تلاش می کند یاران خود را وارد سیستم های مدیریتی کشور کند، از سوی دیگر نیز عدم به کارگیری مدیران متخصص در جایگاه های واقعی آنها یکی دیگر از آسیب های این رویکرد به شمار می رود.

ابوالقاسم فرجی در گفت و گو با ایسنا از ابتر ماندن کارها و عقیم ماندن نتایج عملکرد به واسطه چنین رویکردهایی سخن گفت و با بیان اینکه این نحوه انتصاب مدیران، باندبازی را تقویت می کند، تاکید کرد: یکی از مشکلات موجود، وامدار بودن مدیران به مسئولین بالادستی است، در نتیجه این مدیران تنها به دنبال جلب رضایت مقام های مافوق خود و تثبیت جایگاه و مسند خویش بوده و مطالبات و سهم مردم را در نظر نمی گیرند.

فرجی عدم به کارگیری افراد نخبه و استفاده از ظرفیت دانشگاهیان را دیگر مشکل مدیران کشور دانست و تصریح کرد: مدیران تمایلی به استفاده از افراد متخصص و نیز بهره گیری از تحقیقات دانشگاهی ندارند که عمده علت آن باز به عدم تخصص مدیران باز می گردد.

جلسات بی فایده و همیشگی

کارشناس روابط عمومی و ارتباطات با انتقاد از رویکرد مدیران در برپایی جلسات پی در پی و بدون نتیجه خاطرنشان کرد: متاسفانه جامعه اداری و سازمانی کشور تبدیل شده به برگزاری جلساتی بی حاصل، روزمره، بی ارزش و مملو از حرف های تکراری که هیچ منفعتی را عاید مدیران و مردم نمی کند.

موازی کاری مشهود

فرجی با ابراز گلایه از وجود چندین نهاد و اداره با دارا بودن چند بودجه مختلف برای یک موضوع واحد تصریح کرد: به واسطه موازی کاری دستگاه ها، بسیاری از بودجه ها هرز رفته و حتی در مواردی غیر از آنچه مورد لزوم است مصرف می شود.

وی یکپارچه سازی دستگاه های مرتبط و کوچکتر شدن دولت به معنای کمتر شدن وظایف دولتی را راهکاری مناسب برای ممانعت از موازی کاری دانست و اظهار کرد: در موازی کاری مقصر و متولی مشخص نبوده و هریک از دستگاه ها موارد و موضوعات را به دستگاه های دیگر ارجاع می دهند.

سازمان های نظارتی کجا هستند؟

فرجی با تصریح اینکه نظارت در کشور بسیار ضعیف بوده و سازمان های نظارتی کشور جایگاه مشخصی ندارند تاکید کرد: عدم مداخله سازمان های نظارتی باعث بروز بسیاری از اختلالات اقتصادی اخیر در کشور است. در واقع فقدان نظارت باعث شده تا سودجویان به طرق گوناگون در سیستم مدیریتی کشور اختلال ایجاد کنند.

مثالی بارز بر وجود موازی کاری در کشور

حجت الاسلام نیما ارزانی در گفت و گو با ایسنا مثال مسجد را برای شفاف سازی به عنوان نمونه ای از وجود موازی کاری در کشور بیان کرد و ادامه داد: برای یک پایگاه فرهنگی بنام مسجد که تنها با یک امام جماعت، عده ای نمازگزار، یک متولی و هیئت امنا اداره می شود 9 دستگاه و نهاد ناظر شامل سازمان تبلیغات، اداره اوقاف، اداره ارشاد، کانون فرهنگی بسیج مساجد سپاه، دفتر امام جمعه، دفتر نماینده ولی فقیه در استان، دفتر نماینده خبرگان، مرکز رسیدگی به امور مساجد و ستاد اقامه نماز وجود دارد و این در حالی است که رونق مساجد روز به روز در حال کمرنگ شدن است.

ارزانی با اشاره به اینکه هر یک از این نهادها و ادارات بودجه مخصوص به خود برای رسیدگی به مساجد دارند و یکپارچه کردن نهادها می تواند به اعتلای امور بیانجامد، تصریح کرد: چنانچه تمامی بودجه ها در اختیار مرکز رسیدگی به امور مساجد قرار می گرفت اکنون می توانستیم با قدرت اعلام کنیم که مساجد ما پایگاه های فرهنگی جامعه هستند، اما آیا اکنون در مساجد و امامزاده های کشور کار فرهنگی قوی و بارزی انجام می گیرد؟ که اگر هم فعالیتی فرهنگی رخ داده باید به دنبال رد پای خیرین و مشارکت مردمی باشیم.

مدیر خوب در مازندران جایی ندارد

این محقق و پژوهشگر حوزه و دانشگاه دلیل عدم انجام کار مطلوب، اصولی و درست را مربوط به ناکارآمدی مدیران دانست و با بیان اینکه استان مازندران قدرت پرورش و تولید مدیر خوب را ندارد گفت: اگر هم مدیر خوب در مازندران پرورش یابد، استان قادر به نگهداری آن نیست و این باعث می شود تا روز به روز مدیران ناکارآمدتر، ضعیف تر، ترسوتر و بله قربان گو در راس های هرم مدیریتی شهرستان ها و مرکز قرار گیرند.

حجت الاسلام ارزانی به رفتار رؤسای ادارات و مدیران کل در تثبیت جایگاه و کرسی خویش به هر شکل ممکن اشاره و خاطرنشان کرد: یک مدیر ناکارآمد حاضر است منافع، رفاه و خدمات مردم را قربانی کرده تا جایگاه خود را مستحکم کند و به هر قیمتی شده خود را در مسئولیت نگه دارد.

عدم مطالبه گری مردم یکی از دلایل ناکارآمدی مدیران

وی با بیان اینکه مردم به خصوص مازندرانی ها روحیه مطالبه گری از مدیران را ندارند، تاکید کرد: یکی از عواملی که باعث می شود مدیران اثر بخش و مفید نباشند عدم مطالبه گری مردم است، وقتی مردم مطالبه نمی کنند، مدیر نیز مطالبه گر نبوده و به همین ترتیب مدیران ارشد نیز تقاضایی عنوان نکرده و مدیران بالادستی نیز خبردار نخواهند شد که در منطقه چه مشکلاتی وجود دارد.

این مدرس حوزه و دانشگاه در ادامه دلیل ناکارآمدی مدیران علیرغم مطالبه گری مردم را مربوط به تملق و نمایش خدمت مدیر به مقامات بالادستی دانست و در این رابطه توضیح داد: زمانی که یک مسئول، کار و عملکرد خود را به مدیران فرادستی خوش رنگ و لعاب جلوه داده و با صرف کمترین مبالغ بودجه ای، منطقه تحت پوشش خود را اداره کند، مدیران ارشد تمایلی برای جا به جایی و یا جایگزینی وی ندارند.

تعداد عکس، معیار سنجش عملکرد مدیران

ارزانی با تصریح اینکه سیستم اداری کشور فارغ از چالش بروکراسی دارای مشکلات متعددی است به میزان سنجش عملکرد مدیران بر پایه تعداد عکس آنان در فضای مجازی و کانال های خبری اشاره کرد و افزود: اینکه اداره ای برای خود عکاس استخدام می کند ناشی از مشکلات حاکم در آن دستگاه است، آیا مدیری که در سال 500 عکس در اخبار و فضای مجازی دارد برابر آن خدمات ارائه کرده است؟

مشکلات اداری بین مدیران از خرد تا کلان

این محقق، مؤلف و پژوهشگر حوزه و دانشگاه با بیان اینکه فساد مدیران شهرستانی به مدیران ناکارآمد استانی مربوط بوده و کارا نبودن مدیر استانی یقینا به ضعف نیروهای انسانی وزارتخانه وابسته است خاطرنشان کرد: امکان به وجود آمدن مشکل در میان مدیران از خرد تا کلان زمانی وجود دارد که یک وزیر رفتار و عملکرد مدیران خود را مورد ارزیابی و پایش منظم قرار ندهد، اما اگر عملکرد مدیران در جلسات متعدد با آنان مورد ارزیابی و رصد است دلیل ناکارآمدی مدیران چیست و چرا مدیران ناکارآمد جایگزین نمی شوند؟

وی حجم عظیمی از پرونده های موجود در دستگاه قضایی کشور را مربوط به مشکلات اداری گسترده در کشور دانست و تصریح کرد: نگاهی به موضوعات پرونده های موجود در دادگاه های کل کشور کافی است تا مشخص شود بسیاری از این پرونده ها ضرورتی برای مطرح شدن در دادسرا را نداشته و تنها بواسطه ناکارآمدی مدیران به دستگاه قضا ارجاع شده اند زیرا مردم برای حل حداقل مشکلات خود با چالش مواجه اند.

مدیر غیر مرتبط تبدیل به مدیر ناکارآمد می شود

ارزانی با ذکر مثالی در بکارگیری مدیران غیر مرتبط با عدم دانش و تجربه کافی تصریح کرد: مدیری که در اداره شیلات یک استان منصوب شده و گرایش تحصیلی وی تربیت بدنی است، فرق پره ماهیگیری، ماهیان سردآبی، گرم آبی و مباحث تخصصی را نمی داند بنابراین عدم دانش کافی از پُست کنونی و غیر مرتبط بودن گرایش تحصیلی، ناخودآگاه مدیر را ناکارآمد می کند.

این پژوهشگر و کارشناس مباحث فرهنگی ریشه انتصاب هایی از این دست را مربوط به پارتی بازی و رانت در چینش نیروها دانست و خاطرنشان کرد: عدم نظارت بر دستگاه های متولی باعث بروز مشکلات شده که ضعف در این زمینه به مدیران و مدیران کل برمی گردد.

چیدمان مجدد وزارتخانه ها و نهادها تنها راهکار موجود

ارزانی گفت: برای جلوگیری از بروکراسی، موازی کاری و تضاد منافع باید یکپارچه سازی در دستور کار قرار گیرد به عنوان مثال اگر 7 سازمان یا وزارتخانه مسئول دریای خزر هستند، در قالب یک وزارتخانه تجمیع شوند که در این موضوع حتی می توان چند نهاد کم اثر را نیز حذف کرد.

وی با بیان اینکه پرسنل با این شیوه به یک وزارتخانه دیگر منتقل شده و همه در یک راستا یک وظیفه واحد را عهده دار خواهند بود تصریح کرد: با این اتفاق علاوه بر تمرکز بر روی هدف خاص، حجم مکاتبات و هزینه های دولت ها به ترتیب و سلسله وار کاهش می یابد.

چرا تاکنون با موازی کاری و تضاد منافع مقابله نشده است؟

این محقق، مؤلف و پژوهشگر حوزه و دانشگاه دلایل نبود عزم و اراده برای مبارزه با مشکلات اداری در کشور را علیرغم تاکید منتقدان اینگونه برشمرد: وجود باندهای قدرت و نفوذ دلالان در راس هرم مدیریتی و اهمیت نداشتن این موضوع برای دولت، 2 امکان و احتمال برای عدم مقابله با مشکلات اداری در کشور است که در مورد دوم به نظر می رسد وجود این آشفته بازار و به اصطلاح آب گل آلود به سود و منفعت افرادی است که تمایل به حل و فصل آن ندارند.

وی با ذکر مثالی در تشریح احتمال دوم تصریح کرد: اگر یک سازمان یا وزارتخانه مسئول و متولی دریای خزر باشد آلودگی آب دریا و سایر چالش های پیرامون خزر به آن دستگاه معطوف شده و مقصر و متولی اصلی مشخص است اما وجود چندین دستگاه و نهاد باعث شده تا مقصر اصلی در این بین نامعلوم باقی بماند.

رویکرد کشورهای پیشرفته در کاهش مشکلات اداری

ارزانی از رویکرد کشورهای پیشرفته در زمینه کاهش وظایف دولت سخن گفت و با ذکر مثال محافظت از جنگل در اروپا خاطرنشان کرد: برای حل این مشکل چند سازمان مردم نهاد با حضور کارشناسان و متخصصین حوزه جنگل تشکیل شده و با انجام کار مطالعاتی و تحقیقات اصولی گزارشی برای بهبود وضعیت جنگل تقدیم دولت می شود، دولت نیز با اطمینان از محصول گزارش مطابق آن عمل می کند.

وی با تصریح اینکه این شیوه در ایران کاملا برعکس انجام شده و سمن ها عملا کارایی ندارند تاکید کرد: متاسفانه ما در کشور به دنبال حل مشکلات از مسیر دولتی آن هستیم و بر همین اساس تعداد بسیار زیادی از سازمان ها و مراکز وابسته به دولت تحت عناوین گوناگون اعم از مرکز پژوهش یا موسسه برای چاره اندیشی در مورد یک موضوع خاص تاسیس شده که پس از حل آن فاقد کارایی هستند، در واقع یکی از دلایل وجود پرسنل بیکار در ادارات ما نیز تفریق این مراکز است چرا که نیروها برای یک هدف خاص استخدام شده و اکنون دیگر کارایی ندارند.

رسانه ها باید مدیران ناکارآمد را به مردم بشناسانند

این مدرس و پژوهشگر حوزه و دانشگاه نقش رسانه ها را در افشای حقایق بسیار خطیر و حیاتی توصیف کرد و افزود: دریافت گزارش عملکرد از مدیران و انعکاس آن به مردم در مرحله اول و سپس دریافت بازخورد و عکس العمل مردم نسبت به خدمات ارائه شده در قالب تحلیل و بررسی در جهت شفاف کردن موضوعات قطعا راهگشا خواهد بود.