پیام مازند- امروزه فضای مجازی به بخش تفکیک ناپذیری از زندگی انسان ها تبدیل شده و با سرعت شتابان، تمامی شئون و عرصه های زیست بشر را تحت تاثیر قرار داده است از این رو ماهیت شناسی این فضا و تشخیص شرایط و الزامات تبدیل شدن به بازیگری توانمند در این عرصه نخستین گام است و هر گونه بی توجهی و غفلت نسبت به این پدیده صدمه ها و آسیب های خطرناکی را متوجه جامعه خواهد کرد .
بهره برداری صحیح و سودمند از این فضا مستلزم رعایت هنجارهایی است که تخطی از آن ها می تواند، باعث آسیب هایی جدی شود و برخی از آنها حتی مستوجب جرم انگاری و مجازات هستند.
خیلی از مسائلی که الان در فضای مجازی و به نوعی در قلمرو کارهای اصلی قرار گرفته، اصل آن در فضای حقیقی است، فضای مجازی نشات گرفته از مسائلی که به دور از فضای حقیقی باشد، وجود ندارد یا خیلی کم است و فضای مجازی در حقیقت باز نشر دارد و تولید کننده و اجرا کننده آن در همه حالات در فضای حقیقی است.
فناوری اطلاعات نه تنها در شیوه افعال و اقدامات روزمره ما تاثیر می گذارد، بلكه علاوه بر آن تلقی ما از آن ها را نیز تغییر داده است. برخی از مفاهیمی كه در حوزه فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسی كاربردی خاص داشته اند با پیشرفت فناوری اطلاعات دچار چالش شده اند كه از آن جمله می توان به مفهوم مالكیت، مفهوم حریم خصوصی، مفهوم توزیع قدرت، مفهوم آزادی های اساسی و مفهوم مسئولیت اخلاقی اشاره كرد.
فراتر از بحث اخلاق در شناحت فردی، اخلاق را می‌توان به هنجاری اجتماعی تعریف کرد که در گروه های اجتماعی پایه‌گذاری می‌شود.
اخلاق در برگیرنده هنجارهای رفتاری، حقوقی و وظایفی است که از نظر اجتماعی مورد تأیید است و از سنت های فرهنگی نشأت می‌گیرد از سویی دیگر وقوع انقلاب تکنولوژیک در دهه های اخیر سبب شده سطح ارتباطات فردی و جمعی و نیز شیوه نگرش انسان به دنیا (آنچه به او ارائه می‌شود و برداشت فرد از آنچه می‌بیند) به کلی دستخوش تغییر شود.
دسترسی بی‌وقفه به تصاویر، ایده‌ها و اطلاعات و سرعت انتقال مافوق تصور آن ها پیامدهای مثبت و منفی فراوانی برای توسعه و حتی ناهنجاری‌های روانی، اخلاقی و اجتماعی فرد و نیز برای ساختار و کارکرد جوامع و برای ارتباطات بین‌فرهنگی و دریافت و انتقال ارزش‌ها، نگرش‌ها و باورها داشته باشد.
رسانه های نوین، ابزاری قدرتمند برای آموزش، توسعه فرهنگ، فعالیت های بازرگانی و تبلیغاتی، مشارکت سیاسی و گفت و‌گوی میان فرهنگی هستند اما همین ابزار می‌تواند به خدمت بهره‌کشی، کنترل، اهداف و اغراض شخصی و فساد و نیز کینه‌توزی و افزایش نفرت درآیند و پیامدهای اخلاقی بی‌شماری برای فرد، جامعه و جهان داشته باشد.
از این رو بحث اخلاق در فضای مجازی به یک موضوع مهم برای بحث و قانون گذاری تبدیل شده است چرا که فضای مجازی در حال جایگزین شدن فضای واقعی است و بخش مهمی از ساعات روز ما به حضور در این فضا اختصاص دارد. در این زمینه چند محور و موضوع مهمتر از سایر موارد است.
* تاثیرات فضای مجازی بر سلامت روان نوجوانان
تحقیقات نشان می‌دهد جوانان و نوجوانانی که بیش از 2 ساعت در روز را صرف استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌کنند، بیشتر احتمال دارد که در معرض خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب قرار گیرند.
*اختلالات در خواب
اعتیاد به اینترنت: "کیمبرلی یانگ" برای اولین بار در مقاله‌ای در سال ١٩٩ 6 مطرح کرد که استفاده نامناسب از کامپیوتر می‌تواند، معیارهای اعتیاد را پر کند در کشورهایی مانند چین و کره جنوبی اعتیاد به اینترنت به عنوان یک تهدید سلامت عمومی تلقی می‌شود.
* توقف رشد مغز و یادگیری
اثرات مثبت رسانه‌های اجتماعی بر جوانان و نوجوانان
دسترسی به اطلاعات سلامت یکی از فواید رسانه های اجتماعی است. اطلاعات تخصصی سلامت که شبکه های اجتماعی ارائه می‌دهند، برای نوجوانانی که ممکن است از نظر بهداشت روان رنج برند، فرصتی برای خواندن، تماشا یا گوش دادن و درک تجربه‌های بهداشتی را فراهم می‌کند و آنها را به واقعیت و هویت واقعی خود نزدیک می‌کند.
همچنین مکالمات در رسانه های اجتماعی می‌تواند، جوانان و نوجوانان را با تعاملات ضروری برای غلبه بر مسایل مربوط به سلامت آماده کند؛ به خصوص هنگامی که ممکن است برای حمایت چهره به چهره در فضای واقعی دسترسی وجود نداشته باشد.
در عین حال بسیاری از جوانان و نوجوانان با پیوستن به گروه‌های صفحات مربوط به آنها می‌توانند همدردی کرده و افکار و نگرانی‌های خود را با افراد دیگری اشتراک بگذارند.
افزایش خودباوری در نوجوانان: بنا بر اعلام معاونت بهداشت وزارت بهداشت، خودباوری و هویت فردی، جنبه‌های مهم توسعه در طول سال‌ها هستند، رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به عنوان یک سکوی موثر برای بیان احساسات، مثبت عمل کنند؛ به این ترتیب که نوجوانان و جوانان بهترین ایده‌های خود را ارائه دهند. شواهدی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه دوستی قوی جوانان و نوجوانان می‌تواند با تعاملات رسانه‌های اجتماعی تقویت شود و آنها بتوانند با کسانی که قبلا می‌شناختند ارتباط بیشتری برقرار کنند.
* راهکارهای پیشگیرانه
یکی از مظاهر تمدن جدید، فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این فناوری تحولات گستر هایی در عرصه های اجتماعی و اقتصادی بشر داشته است. جهان در حال تبدیل شدن به یک جامعه اطلاعاتی است بنابراین فناوری اطلاعات توجه بسیاری از کشورها را به خود معطوف نموده است.
مانند هر فناوری نوظهور دیگر، این فناوری نیز آسیب های اجتماعی و فرهنگی ای را نیز در پی داشته است و مخاطرات آن، خانواده ها را نگران ساخته است.
یکی از مخاطرات فناوری اطلاعات و ارتباطات معطوف به فضای مجازی است. در این فضا نیز همان ویژگی های تعاملات انسانی در دنیای خارج همچون مسئولیت وجود دارد.
انجام بی اخلاقی در فضای مجازی همان آسیب های جامعه واقعی را در پی خواهد داشت؛ انتشار تصاویر و مطالب خلاف اخلاق و مستهجن، نشر اکاذیب، آموزش تخریب، خیانت، انتشار ویروس های مخرب، نفوذ در حسابهای مالی دیگران و دزدی اموال و غارت بانک ها و غیره همه و همه مواردی است که قطعاً نمی تواند از یک انسان با اخلاق سرزند.
گرچه تدابیر پیشگیرانه به صورت موقت می توانند از صدمات اخلاقی برخاسته از این فضا جلوگیری به عمل آورند اما باید توجه داشت که در درازمدت، این تدابیر اخلاقی هستند که به نحوی کار را از انحرافات اخلاقی صیانت به عمل می آورند. با اتکاء به عقل، دین و علم اخلاق و در پرتو رهنمودهای صادره از آنها، می توان از آسیب های این پدیده نوین در حوزه هرزه نگاری در امان ماند.
پلیس با توجه به رویکرد مردمی خود و دیدگاه پیشگیرانه نسبت به تهدیدات و آسیب‌های پیش رو همواره وظیفه خود می‌داند که با اطلاع‌رسانی و هشدار دهی به هنگام به تمامی افراد در راستای تهدیدات پیش روی فضای مجازی، اقدام به مقابله و برخورد با مجرمان این فضا و پیشگیری از وقوع آسیب های مختلف در جامعه کند.
تردیدی نیست كه کاربران فضای مجازی باید قبل از هر چیز، با کسب دانش و آگاهی لازم نسبت به تاثیرات و نکات مثبت و منفی این فضا و نحوه استفاده و حفظ امنیت خود و اطرافیان اطلاعات لازم را کسب كرده و همواره نگاهشان به فضای مجازی و اثرات گوناگون آن به مانند فضای حقیقی باشد.
ریشه بسیاری از آسیب‌های وارده در فضای مجازی در شرایط کنونی ناشی از ناآگاهی و نداشتن سواد رسانه‌ای در فضای مجازی از سوی کاربران است که در این زمینه می توان با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در سطح مدارس، دستگاه‌های دولتی، مراکز عمومی و در راستای ارتقاء سواد رسانه ای شهروندان گام های مفید و موثری را برداشت.
امنیت اجتماعی لازمه هر گونه رشد و توسعه در عرصه های مختلف اجتماعی است كه با توجه به نوع ماموریت های ناجا، اقتدار، هوشمندی، پویایی و كفایت از مهمترین مولفه های تحقق این هدف به شمار می رود.
با توجه به این که مجرمان فضای مجازی، همواره با بهره‌گیری از گمنامی فضای مجازی به دنبال مخفی کردن هویت واقعی و سرپوش گذاشتن بر اعمال مجرمانه خود هستند بنابراین افزایش توان تاکتیکی و عملیاتی پلیس فتا ضروری است.
سازمان آموزش و پرورش با توجه به در اختیار داشتن حجم زیادی از دانش آموزان و همچنین انجمن‌های اولیاء و مربیان، ظرفیت زیادی برای آموزش این قشر از جامعه و والدین آنها دارد كه در این زمینه پلیس فتا باید با تعامل فراگیر خود با آموزش و پرورش با به کارگیری کارشناسان زبده و با تجربه، در بستر آموزش های بهنگام و بهینه خود، دانش آموزان را هرچه بیشتر با خطرات و تهدیدات روزافزون فضای سایبری آشنا کند.
بی شک راهکار برخورد با مشکل مذکور، هرگز یک برخورد فیزیکی نیست، بلکه باید با ارتقاء فرهنگ روز افزون جامعه و استفاده مطلوب از ظرفیت های بهینه سازمان‌های مردم نهاد و دیگر برنامه‌ریزان فرهنگی، در راستای تولید محتویات مفید و نوین گام برداشت و در بستر یک تعامل دوسویه، آنان را با تهدیدات موجود در فضای مجازی و راه های برون رفت از آن آشنا کرد.
* پیشنهادات
تعامل و همکاری همه دستگاه ها، سازمان ها و نهاد های دولتی و غیر دولتی با پلیس در حوزه ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در فضای حقیقی و مجازی به ویژه در بین خانواده ها
توجه جدی به نظام آموزشی به ویژه در مدارس و دانشگاه ها
تولید محتوای آموزشی مناسب برای کارکنان دولت در قالب برنامه های آموزشی ضمن خدمت یا پودمانی
تولید برنامه های رادیویی و تلویزیونی در قالب نماهنگ، کلیپ، تیزر و فیلم با موضوع محاسن و معایب اینترنت و فضای مجازی و پخش آن از صدا وسیما و شبکه های اجتماعی
تولید محتوای آموزشی ویژه دانش آموزان در قالب کتب درسی
تربیت روابط اجتماعی افراد با کمک دستگاه های فرهنگی و آموزشی، بهره مندی از اساتید آموزشی برای شناسایی آسیب های اجتماعی و شناسایی راهکارهای اصلاح و ایجاد فرهنگ صحیح بهره مندی از اینترنت و فضای مجازی
استفاده از افراد خبره و کارشناسان اهل فن در حوزه تولید محتوای الکترونیکی، برنامه های بومی و محلی، طراحی سیستم مدیریت استراتژیک و راهبردی