بزرگنمايي:

مازندران آنلاین - ساری - بهره برداری بی رویه چند دهه گذشته از خاک مازندران که حاصلخیزی آن رکن اصلی ذخایر زیست محیطی و ظرفیت های گردشگری و کشاورزی این استان به شمار می رود ، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان توسعه پایدار این استان را با چالش جدی مواجه کرده است .
به گزارش خبرنگار ایرنا ، دستکم 70 درصد از مساحت حدود 24 هزار کیلومترمربعی مازندران معادل یک میلیون و 691 هزار هکتار را عرصه های طبیعی تشکیل می دهد که از این میزان 460 هزار هکتار زمین های کشاورزی اعم از زراعی و باغی است .
کشاورزان و باغداران مازندران بر اساس گزارش های رسمی سالانه 72 نوع محصول تولید می کنند ولی نکته قابل توجه این که بخشی از زمین های کشاورزی استان هر ساله تا سه بار زیر کشت قرار می گیرد بدون آن که مدیریت خاک و غنی سازی و استراحت خاک در آنها رعایت شود.
تغییر کاربری زمین های کشاورزی ، جنگلی و جلگه ای در سال های اخیر از سوی کشاورزان و بویژه افراد غیر بومی نیز قوز بالای قوز برای خاک حاصلخیز مازندران شده که نه تنها برای بخش کشاورزی مشکل ایجاد کرده ، بلکه استان را با چالش های اجتماعی نیز مواجه خواهد کرد.
آب و هوای معتدل ، وجود دریا ، جنگل و دشت و نزدیکی به پایتخت نیز به زمین های مازندران ارزش خاصی بخشیده است به طوری که بخشی از خاک حاصلخیز استان در یکی دو دهه گذشته مورد هجوم سازه های بتونی قرار گرفته و بخش زیادی از عرصه های متعلق به منابع طبیعی اعم از مرتع و جنگل نیز قطعه بندی و عرصه ویلا سازی شد.
** عرصه تنگ تر ، فشار بیشتر
آمار های رسمی حوزه کشاورزی نشان می دهد مثلا ضریب کشت در مازندران 1.35 درصد و 2 برابر میانگین کشور است . میانگین کشوری ضریب کشت تنها هفت دهم درصد است .
بالا بودن ضریب کشت اگر چه به لحاظ ملی و نقشی که مازندران در امنیت غذائی کشور ایفا می کند مهم و باعث خرسندی است و برای کشاورزان هم درآمدزائی بیشتر دارد ، ولی از سوی دیگر بیانگر این نکته است که هر قطعه زمین کشاورزی در استان به خاطر کشت مجدد و چند باره تحت فشار همه جانبه قرار دارد.
استان مازندران با 10.5 درصد ارزش افزوده اقتصادی تولیدات بخش کشاورزی را در اختیار دارد که حدود 4.5 برابر میانگین کشور و حائز رتبه اول است.
در حالی چنین وضعیتی از زمین های طبیعی و کشاورزی مازندران متصور است که فرسایش خاک یکی از جدی ترین معضلات کنونی محیط زیست کشور به شمار می رود ، خاکی که برای تولید هر یک سانتی متر آن بیش از 500 سال زمان نیاز است به راحتی در اثر عوامل طبیعی و سهل انگاری های انسانی از بین می رود.
بر پایه آمارها ، سالانه حدود 2 میلیارد تن از خاک حاصلخیز ایران دچار فرسایش می شود که این رقم چهار برابر بیشتر از میانگین فرسایش خاک در جهان است.
نرخ متوسط فرسایش خاک در جهان پنج تا 6 تن بر هکتار در سال است، این درحالی است که این رقم در ایران 16.7 تن بر هکتار است.
فرسایش خاک که رخ می دهد، آب ها گل آلود می شود ، عمر سدها و مخازن کم می شود ، حجم سدها به دلیل رسوبات فراوان کاهش می یابد ، خاک حاصلخیز اسیر دست باد می شود و زمین های کشاورزی قابلیت کشت را از دست می دهند.
** پدیدار شدن نشانه های اولیه
هر چند مقوله شکاف یا فروچاله بر اثر فرسایش خاک در مازندران کمتر دیده شده ، اما موضوع رانش زمین و نفوذ شوری آب به آب های شیرین و شور شدن خاک های ساحلی استان گزارش شده است.
آلودگی خاک ناشی از دفن ضایعات شهری ، صنعتی ، شور شدن خاک بر اثر مصرف نامعقول کود‌ها ، شخم‌های نامناسب زراعی ، از دست رفتن جنگل‌ها و پوشش‌های گیاهی و نامناسب بودن سیستم های آبیاری از عوامل عمده تخریب خاک بویژه در مازندران به شمار می روند.
کارشناسان معتقدند در صورتی‎که خاک مورد کشت از نظر عناصر مختلف فقیر باشد ، اگر از بهترین و با کیفیت‌ترین نهاده‌ها و انواع ادوات مکانیزه پیشرفته هم استفاده کنیم باز هم به افزایش بهره وری و عملکرد مورد نظر دست پیدا نخواهیم کرد.
خاک به عنوان منبع طبیعی تجدیدناپذیر ، سرمایه ملی و بستر حیات در معرض تخریب بسیاری قرار گرفته است و بر این اساس امسال برای اولین با همزمان با " پنجم دسامبر " (14 آذر) به عنوان روز جهانی خاک با شعار " همه چیز از خاک شروع می‌شود" در دستورکار معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت .
** خاک مازندران ، ذخیره زیست محیطی کره زمین
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور که در شهرستان آمل استان مازندران مستقر است ، از خاک استان مازندران به عنوان بهترین خاک که نقش ذخایر استرتژیکی برای تولیدات محصولات کشارزی و زیست محیطی کره زمین دارد، نام برد و گفت : آب ، هوا ، خاک ، استفاده از انرژی فسیلی و گسترش آفات از چالش های زنجیره ای زمین های زراعی ، باغی و عرصه های طبیعی استان است.
عبدالرحمان عرفانی اضافه کرد : هر گونه بی توجهی به این مقولات موجب تشدید آلودگی به بستر آب و خاک استان مازندران می شود که جبران ناپذیر خواهد بود.
وی به بهره برداری بیش از حد از آب های زیر زمینی و نفوذ آب شور به آب های شیرین و ورود بیش از حد دام در مراتع و برداشت های غیر اصولی از جنگل های استان اشاره کرد و گفت : نتیجه این وضعیت ، فرسایش خاک و پیامدهای آن نیز خطر از بین رفتن حاصلخیزی زمین و پایداری توسعه تولید محصولات کشاورزی است.
او با بیان اینکه استفاده از انرژی فسیلی همواره آب ، هوا و خاک استان مازندران را تهدید می کند ، بیان داشت: بی توجهی به چالش های آب ، هوا و خاک استان سبب شده است تا امروزه زنجیره فعالیت و حذف دشمنان طبیعی در فعالیت های کشاورزی و عرصه های طبیعی دچار اشکال شود و به همین دلیل استفاده از انواع سموم و کودهای شیمیایی در فعالیت های کشاورزی استان مازندران را شاهد هستیم.
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور خاطر نشان کرد : طرح حفاظت از خاک از سوی موسسات تحقیقات کشاورزی استان مازندران تهیه شده است ، اما همچنان مقوله بهره برداری از خاک را با قوت انجام می دهیم.
وی توضیح داد : علم و تکنولوژی برای هر گونه از خاک های کشاورزی ارقام و گونه های مختلف را معرفی می کند که باید مورد توجه قرار گیرد و بر این اساس اگر به حفاظت از خاک مازندران توجه نشود، با مشکلات عدیده ای مواجه خواهیم شد.
او افزود : کشورهای پیشرفته دنیا بر اساس خاک موجود خود فعالیت های کشاورزی را انجام می دهند ، اما ما بدون توجه به اهمیت حاصلخیزی و مغذی بودن خاک فقط بهره برداری از آن را تشدید می کنیم و هر ساله شاهد فرسایش خاک به دلیل بهره برداری بیش از حد از آن هستیم.
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور به موضوع کشت دوباره برنج در استان مازندران اشاره کرد و افزود : بر اساس برنامه ، با توجه به اهمیت استفاده از زمین شالیزاری ، رعایت مقولات زیست محیطی و منابع آبی با هدف خوداتکایی به تولید برنج داخلی باید جدی گرفته می شد و می بایست به تدریج تا سال 1404 سطح زیر کشت دوباره برنج مازندران به 30 هزار هکتار می رسید ، در حالی که امسال به این عدد رسیدیم .
وی هشدار داد : اگر به توصیه های فنی کشاورزی توجه نشود، با بحران آبی و زیست محیطی مواجه خواهیم شد.
استان مازندران 230 هزار هکتار زمین شالیزاری دارد که سالانه با تولید بیش از یک میلیون تن برنج سفید 42درصد برنج مورد نیاز کشور را تامین می کند.
** تهیه نقشه حاصلخیزی خاک مازندران
مسئول بخش خاک و آبیاری تحقیقات کشاورزی مازندران هم از تهیه نقشه حاصلخیزی خاک استان خبر داد و گفت : وضعیت خاک های زمین های زراعی و باغی و عرصه های طبیعی استان برای هر گونه فعالیت های کشاورزی و تولید پایدار در این نقشه مشخص شده است.
دکتر علی اسدی با بیان اینکه به لحاظ فیزیکی و شیمیایی خاک های عرصه های کشاورزی و طبیعی در غرب استان مازندران آهک کمتری دارد ، افزود : هر چه به سمت شرق استان پیش می رویم خاک های استان آهکی تر و سنگین تر می شود.
وی توضیح داد: در یک دهه اخیر با گسترش و ترویج دانش کشاورزی و به کار گیری آن در بین کشاورزان ، وضعیت حاصلخیزی خاک مازندران مطلوب تر شده است ، اما به رغم اینکه نقشه حفاظت از حاصلخیزی خاک استان وجود دارد ، فقط جنبه بهره برداری آن انجام می شود.
او بیان داشت : هر چند این سال ها مصرف سموم و کودهای کشاورزی کاهش و استفاده از آبیاری قطره ای گسترش یافته است ، اما برای حفاظت از خاک باید به تمام موارد از جمله ورود ماشین آلات کشاورزی بر اساس درصد رطوبت خاک توجه کرد.
اسدی با توضیح این نکته که خاک خوب آب را در خود نگه می دارد و امکان اجرای عملیات آبخیزداری را فراهم می کند ، بیان داشت : باید احیای تالاب ها جزو برنامه های اصلی باشد ، پوشش گیاهی مناسب را توسعه دهیم و در برخی مناطق که امکان دارد با عوامل طبیعی خاک را غنی کنیم یعنی کشاورزی اکولوژیک داشته باشیم.
** چالش های اجتماعی برخاسته از خاک
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم به اهمیت خاک و نقش آن در کشاورزی اشاره کرد و گفت : آب و خاک 2 عنصر مهم حیات در جامعه است که به دلیل افراط‌ گری‌های مختلف و بهره‌برداری نادرست از طبیعت در معرض صدمه‌پذیری قرار دارد که بر این اساس چالش‌های اجتماعی را به همراه داشته است.
دلاور حیدر پور با بیان اینکه رفتار بشر با خاک نشان داده که رفتار صحیحی نبوده است ، افزود : لازم است توجه افراد در جامعه به حفظ خاک و استفاده صحیح از آن جلب شود.
وی با اشاره به اینکه باید در حفظ طبیعت تلاش بهتر و منطقی‌تری داشته باشیم ، گفت : ماشین آلاتی که در کشاورزی استفاده می‌شود باید اصلاح رویه شود و کمترین حضور ماشین آلات را در مزرعه و باغ داشته باشیم.
حیدرپور بیان کرد : خاک به عنوان بستر حیات در جامعه باید به بهترین شکل حفظ شود و روش‌های مصارف صحیح کود و سم و حفاظت بیولوژیک خاک مدنظر باشد.
** لزوم توجه به حفظ و مدیریت حاصلخیزی خاک
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم گفت : با توجه به اینکه خاک از ارکان اساسی محیط زیست ، منبع تولید محصولات کشاورزی و تامین کننده امنیت غذایی کشور است و به عنوان موجود زنده و بستری برای رشد گیاه است اما تاکنون در جهت حفظ و نگهداری آن اقدامات خوبی صورت نگرفته است.
ایرج صاعدی افزود : برای تامین نیاز غذایی افراد جامعه و افزایش تولید پایدار نیاز است توجه کافی به حفظ و مدیریت حاصلخیزی خاک صورت گیرد .
** انجام آزمایش خاک در کمتر از 10 درصد زمین های کشاورزی مازندران
مدیر شرکت خدمات حمایتی کشاورزی مازندران نیز در این خصوص گفت که در حال حاضر آزمایش خاک برای مصرف فنی انواع کود های شیمیایی در کمتر از 10 درصد زمین های زراعی و باغی استان انجام می شود .
مجید سلطانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر این نکته که انجام آزمون خاک موجب ارتقای سطح کمی و کیفی محصولات کشاورزی می‌شود ، افزود : این شرکت با هدف ساماندهی توزیع و مصرف کودهای شیمیایی ، در 10 نقطه از زمین های کشاورزی استان آزمون خاک انجام داده است.
وی به عنوان مثال توضیح داد : نتایج آزمایش های خاک کشاورزی مازندران نشان داده است که نیاز هر هکتار به کود اوره 100کیلو و فسفات و پتاس هر یک 50کیلو گرم است ولی کشاورزان این استاندارد را رعایت نمی کنند و حتی میزان مصرف در زمین هایی که با آب چشمه آبیاری می شوند یا باتلاقی هستند تفاوت دارد .
خبرنگار : سید رضا هاشمی کروئی ** انتشار دهنده : حسن فلاحتی
6990/1654