بزرگنمايي:

مازندران آنلاین - ساری - ایرنا- آب بندان های شمال را هم می توان همانند قنات ایران که از شاهکارهای بشر و افتخارتمدن ایرانی است، نام برد اما بی توجهی به بهسازی و لایروبی این منابع مهم آبی کشاورزی سبب شد تا بیشتر این آب بندان ها در معرض رسوب قرارگیرند.
به گزارش خبرنگار ایرنا،آب بندان ها نمونه ارزشمندی از دانش یا فناوری بومی مردمان این خطه محسوب می شود که اکوسیستم‌ آبی برای ذخیره‌سازی آب کشاورزی، تغذیه چشمه‌ها و آب‌های زیرزمینی ،از دیدگاه بوم ‌شناختی نیز به عنوان زیستگاه پرندگان و حیات وحش، حافظ تنوع زیستی، بانک ژن و ایجاد منظرهای زیبا است.
آب رودخانه ها و هرز آب ناشی از بارندگی در فصل های غیرکاشت از طریق کانال ها و پمپاژ به آب بندان ها هدایت شده و در فصل بهار و تابستان برای آبیاری مورد استفاده قرار می گیرد.
به ازای هر هکتار آب بندان تا پنج هکتار از اراضی شالیکاری مشروب می شود و بر اساس آمار رسمی مساحت کل آب بندان های استان های گلستان، مازندران و گیلان حدود 33 هزار هکتار است که آب آبیاری حدود 150 هزار هکتار اراضی شالیزاری را تأمین می کند.
آب بندان در واقع یک استخر ذخیره خاکی و بسیار بزرگ است که از گود کردن و خاکبرداری یک محدوده و ریختن و کوبیدن و ایجاد دیواره خاکی دور این محدوده به وجود می آید به نوعی می توان گفت که این سازه مختص استان های شمالی کشور است و در هر یک از این استان ها نیز نام به خصوصی دارند .
گیلانی ها به آب بندان "سل " ،مازندرانی ها "اندون" و در استان گلستان نیز به " بند سار" معروف است.
نکته مهم و قابل توجه در آب بندان این است که با گذشت زمان و ورود رسوبات به آب بندان، حجم ذخیره آب بندان ها کم شده و نیاز به لایروبی و بازسازی دارند که این مقوله مهم مورد بی توجهی قرار گرفته است.
به نظر می رسد عدم توجه کافی به امور بهره برداری چندجانبه از این سرمایه عظیم از یک سو و تامین آب زراعی از طریق کانال های آبیاری -زهکشی از سوی دیگر، احتمال حذف آب بندان ها و تبدیل آن ها به زمین های زراعی را قوت بخشیده است.
نمونه بارز از بین رفتن آب بندان ها ،آب بندان سه هکتاری واقع در روستای اندی کلا در بخش لاله آباد بابل است که در سال زراعی جاری به دلیل کمبود آب سطحی و پائین رفتن آب چاه ، همین آب بندان که روزگاری ،آب 15هکتار زمین شالیزارهای پائین دست را تامین می کرده است ، خشک و از بین رفته است.
پتانسیل منابع آبی آب بندان های شناسایی شده در استان های شمالی معادل چندین برابر حجم یک سد ذخیره ای است که نیازمند پیگیری ارگان های ذیربط و تامین اعتبار مورد نیاز برای نگهداری و بازسازی آنها است.
** انفال آب بندان ها
بر اساس آمار های رسمی از شرکت های آب منطقه ای استان های شمالی مازندران، گیلان و گلستان ، زمان ایجاد بیشتر آب بندان ها مربوط به پیش از اعمال قانون اصلاحات ارضی و قبل از انقلاب است و این آب بندان ها به صورت مشارکتی توسط کشاورزان همان اهالی مدیریت می شود.
امرالله براری مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای مازندران بیشتر آب بندان های استان را در قالب انفال دانست و گفت: البته برخی از آب بندان ها که پس از انقلاب ایجاد شده است حالت خصوصی دارد.
وی توضیح داد: البته مدیریت آب آب بندان ها در هر حالت مالکیتی با وزارت نیرو است و شرکت های آب منطقه ای استان ها بر نحوه ذخیره و توزیع آب آب بندان ها تصمیم گیری و نظارت می کنند.
وی بر لزوم لایروبی و بهسازی آب بندان های مازندران تاکید کرد و بیان داشت: در یک دهه گذشته توجه به لایروبی آب بندان ها از سوی دولت ها بیشتر شده و اعتبار ویژه ای تخصیص یافت ،اما اندک است.
وی زمان اجرای لایروبی آب بندان ها را محدود دانست و بیان داشت: از آنجایی که فصل بهار و تابستان کشاورزان مشغول کشاورزی و
در واقع زمانی است که زمین های کشاورزی از آب آب بندان ها استفاده می کنند، نمی توان لایروبی را انجام داد و از طرفی در فصل زمستان به دلیل بارندگی های متعدد ماشین آلات و تجهیزات قادر انجام عملیات در باتلاق آب بندان ها نیستند.
وی خاطر نشان کرد: از سال گذشته لایروبی 50 قطعه آب بندان های مازندران آغاز و در حال انجام است.
**تهیه طرح جامع بهسازی ،ساماندهی و مدیریت آب بندان های شمال
رضا عظیمی از کارشناسان ارشد آب و خاک و مجری طرح نوسازی و تسطیح زمین های شالیزاری شمال کشور در وزارت جهاد کشاورزی در این خصوص در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت : نداشتن متولی خاص دولتی آب بندان ها در شمال ، این منابع آبی مهم و تاریخی در معرض خطر نابودی قرار گرفته است.
وی افزود: در حالی آب بندان های شمال ایران به ویژه استان مازندران که از قدمت بالایی برخوردارند در معرض نابودی قرار گرفته است که با اجرای طرح جامع ساماندهی ، بهسازی و لایروبی می توان با کمترین هزینه نسبت به سد سازی ، بهره وری را چندین برابر افزایش داد.
وی با بیان اینکه هزینه تامین و ذخیره آب در آب بندان ها به اندازه یک دهم سد سازی است، اظهار داشت: تا زمانی که نظام بهره برداری از آب بندان های شمال کشور تعریف نشود، نمی توان از این ظرفیت بسیار عظیم منابع آبی استفاده کرد.
عظیمی تصریح کرد: آب بندان های شمال همچنان بین دستگاه های آب منطقه ای ،جهاد کشاورزی و یا شورای محل بلاتکلیف و از همه مهمتر در اثر گذر زمان با بالا آمدن رسوبات و لایروبی نشدن ،کارایی خود را از دست داده است.
وی تاکید کرد: این درحالی است که پراکندگی آب بندان ها درخطه شمال به درستی و بر اساس نیاز زمین های شالیزاری ایجاد شده است و منابع آبی مطمئنی برای زمین های زراعی، باغی و فعالیت شیلاتی است.
این کارشناس آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی خاطر نشان کرد: در آب بندان ها بر خلاف سد سازی نیازی به ایجاد شبکه های آبیاری که همانند سد سازی نیاز به هزینه و سرمایه گذاری بالایی است ،ندارد.
عظیمی گفت: در حالی که زمان سد سازی در ایران هفت تا 10 سال به طول می انجامد ،اما مطالعه، اجرا و بهره برداری آب بندان ها شمال در کمتر از یکسال انجام می شود.
وی گفت: ایجاد ردیف اعتباری برای بهسازی آب بندان های شمال ایران ضروری است و اگر این تصمیم مهم همراه با تخصیص اعتبار صورت نگیرد ، مهمترین منابع آبی شمال که نقش مهمی در تولید محصولات کشاورزی دارد، از بین می رود.
وی به مزیت گردشگری و مقولات زیست محیطی آب بندانهای شمال اشاره کرد و گفت: بیشتر طرح های عمرانی از جمله سد سازی و ایجاد شبکه های آبیاری در شمال با چالش زیست محیطی مواجه اند ،درحالی که بهسازی آب بندان ها نه تنها مشکل زیست محیطی ندارد، بلکه عامل حفاظت محیط زیست و تقویت زیستگاه های پرندگان و حیات وحش است.
**افزایش ظرفیت ذخیره آب با لایروبی و بازسازی آب بندان های مازندران
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران به وجود 800قطعه آببندان با 17 هزار هکتار وسعت در استان اشاره کرد و گفت: با لایروبی ، بازسازی و تقویت آببندان ها ،می توانیم تا با به ثمر رسیدن سد های در دست احداث ، کمبود منابع آبی زمین های زراعی و باغی استان را جبران کنیم.
دلاور حیدر پور به خبرنگار ایرنا افزود: اصلاح و لایروبی آب بندان ها در برنامه 2 ساله در صورت تامین منابع مالی به اتمام خواهد رسید.
وی توضیح داد: از آنجایی که در حال حاضر ظرفیت نگهداری آب آب بندان های موجود استان 345 میلیون متر مکعب است،به طور یقین با اتمام عملیات لایروبی و باز سازی ،ظرفیت ذخیره آب به حدود 2 برابر افزایش می یابد.
وی با اشاره به اینکه 300میلیارد ریال در سفر هیات دولت یازدهم به مازندران برای اصلاح و لایروبی آب بندان های استان تخصیص یافته است، گفت: تاکنون 80میلیارد ریال از این اعتبار پرداخت شد و عملیات لایروبی و باز سازی چند قطعه از آب بندان های استان نیز در حال اجرا است.
وی با اشاره به این نکته که پس از پیروزی انقلاب اسلامی سرمایه گذاری مهار و ذخیره سازی آب در مازندران کم شده است ، بیان داشت: متوسط ذخیره سازی آب سطحی در مازندران کمتر از 10 درصد است.
**تولید 40هزار تن ماهی گرم آبی در آب بندان های مازندران
ولی الله محمد زاده معاون آبزی پروری اداره کل شیلات مازندران گفت که هرساله 37تا 40 هزار تن انواع ماهی کپور، آزاد، سفید و فیتفاک در آببندان‌ها‌ی مازندران تولید و به بازار داخلی و خارجی عرضه می‌شود.
وی با اشاره به مشکلات حقوقی و درگیری‌ها‌ی اجتماعی بر سر مالکیت و چگونگی استفاده از منابع آبی برخی از آب بندان‌ها‌ی مازندران گفت: دهیاری‌ها‌، اعضای شورای اسلامی و ریش سفیدان روستاها می‌توانند با مشارکت یکدیگر از منابع آبی آببندان‌ها‌ برای آبیاری زراعی و باغی، پرورش ماهی و پرندگان استفاده کنند.
وی با اشاره به اینکه پارسال در مازندران حدود 40 هزار تن انواع ماهیان گرم‌آبی در 576 قطعه آببندان به مساحت 12هزارو 769 هکتار پرورش و تولید شده است، ادامه داد: اداره کل شیلات مازندران برای افزایش تولید ماهیان گرم‌آبی در مزارع،آب‌بندان‌ها‌ و پشت سدها حمایت‌ها‌ی خوبی را انجام می‌دهد.
وی آب بندان‌ها‌ی مازندران را به عنوان یک ظرفیت مهم منابع آبی چند منظوره کشاورزی در استان یاد کرد و توضیح داد: بهسازی و لایروبی آب‌بندان‌ها‌،برق دار کردن و برگزاری دوره‌ها‌ی آموزشی برای اعضای آببندان‌ها‌ از جمله حمایت‌ها‌ی شیلات است.
ذکر این نکته ضروری است که در پی کاهش حدود 31درصدی بارندگی در سال زراعی گذشته ، شاهد خشک شدن دریاچه طبیعی عباس آباد، الندان و تالاب لپو، پایین افتادن سطح آب اکثر تالاب ها به دلیل کم شدن آب ورودی، زنگ خطر خشکسالی برای زیستگاه های طبیعی مازندران به صدا در آمده است.
بر اساس آمارهای رسمی ، توان بالقوه آب مازندران در حد 6 میلیارد و ‎ 600میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ‎ 900میلیون مترمکعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است.
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ‎ 550میلیون مترمکعب آب در بخش آب های سطحی و یک میلیارد و ‎ 350میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.
تاکنون 2 سد بزرگ شهید رجایی و البرز و هشت سد کوچک با ظرفیت 324 میلیون مترمکعب و 800 قطعه آببندان با ظرفیت 350 میلیون متر مکعب در مازندران ایجاد شد که مهار آب های سطحی توسط سد ها کمتر از 11 درصد است.
با وجود اهمیت آب در فعالیت های کشاورزی ،به دلیل عدم مهار و کنترل این منبع و نیز یکپارچه نشدن این اراضی ، بخش مهمی از اراضی کشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقاب است.
استان مازندران با داشتن 460 هزار هکتار زمین های زراعی و باغی سالانه 72 نوع محصول کشاورزی را تولید می کند که با تولید بیش از 950 هزار تن برنج سفید ، 2 میلیون و 500 هزار تن مرکبات و 80 هزار تن آبزیان رتبه نخست کشور را دارد.
خبرنگار: سید رضا هاشمی کروئی ** انتشار دهنده: محسن حسن نیا
6990/1899