بزرگنمايي:

پیام مازند - به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، طبق آمار اوپک و برآوردهای قانون بودجه 1401، درآمد نفتی ایران بدون برجام و در سال جاری از 7.7 میلیارد دلار به بیش از 36 میلیارد دلار می‌رسد و در صورت موفقیت اقدامات وزارت نفت در بازارسازی نفت ایران، این رقم تا 50 میلیارد دلار هم قابل افزایش است.
در این بین یک شبهه قدیمی مطرح می‌شود که آیا درآمد نفتی ایران در شرایط تحریم به کشور بازمی‌گردد؟ در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این موضوع می‌پردازیم.
*جواد اوجی: درآمد صادرات نفت ایران در تحریم به طور کامل وصول می‌شود
جواد اوجی وزیر نفت در برنامه «صف اول» شبکه خبر درباره وصول درآمدهای نفتی ایران اظهار داشت: تمامی درآمدهای نفتی در تاریخ مشخص آن وصول شده است. 80 درصد از درآمدهای نفتی را به صورت نقدی دریافت کرده‌ایم و مابقی نیز با دارو و کالاهای اساسی موردنیاز کشور تهاتر شده است.
به گفته وزیر نفت 20 درصدی که شامل تهاتر کالاهای اساسی با نفت ایران می‌شود، طبق اعلام نیاز و با کیفیت تعیین شده توسط ایران است. تجارت تهاتری از جمله شیوه‌های مرسوم در دنیاست که 30 درصد از تجارت جهانی سهم دارد. 
محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس می‌گوید: درآمدهای حاصل از صادرات نفت به کشور برمی‌گردد، یعنی وصول مطالبات انجام می‌شود. آنچه از درآمدهای نفتی ایران که بعضا در بانک‌های خارجی بلوکه شده مربوط به فروش نفت ایران قبل از دولت سیزدهم است و به ویژه از موقع روی کارآمدن دولت سیزدهم که بنده در جزئیات کار هستم، پول نفت دریافت می‌شود.
*بیژن زنگنه: ما در دوره تحریم‌ها طلبی نداریم و همه پول صادرات نفت را گرفته‌ایم
در واقع منابع ارزی بلوکه شده ایران در بانک‌های خارجی، مربوط به قبل از اعمال تحریم‌هاست که دولت ایران با «حساب‌های رسمی» خود اقدام به وصول مطالبات نفتی می‌کرد.
به بیان دیگر پول‌های بلوکه شده نفت ایران مربوط به « قبل از تحریم‌های سال 91 » و بازه زمانی « انعقاد برجام تا خروج آمریکا از برجام » است. در این دو بازه، ایران از حساب‌های رسمی خود برای بازگشت پول نفت به کشور استفاده می‌کرد که به دلیل اعمال تحریم‌ها، این منابع ارزی در حساب‌های رسمی ایران بلوکه شدند. به دلیل نظارت مستقیم آمریکا بر این منابع ارزی، اساسا ایران و کشور طرف معامله اختیار چندانی در انتقال این منابع به صورت ارزی ندارند.
حتی بیژن زنگنه وزیر نفت سابق در پاسخ به این سوال که آیا پول نفت صادراتی ایران به کشور بازمی‌گردد یا نه؛ اینگونه توضیح می‌دهد: ما در دوره تحریم‌ها طلبی نداریم و همه پول صادرات نفت را گرفته‌ایم. پول‌هایی که از مسدود شدن آن حرف زده می‌شود مربوط به قبل از تحریم‌های آمریکاست و پول‌هایی است که در سیستم‌های رسمی بوده است و باقی مانده و بخشی از آن در عراق، کره جنوبی، امارات متحده عربی و ژاپن مسدود شده است.
*5 روش وصول مطالبات نفتی ایران در شرایط تحریم
با توجه به محدودیت ایران در وصول مطالبات نفتی با حساب‌های رسمی خود در طول 10 سال تحریمی گذشته، روش‌های متعددی برای بازگشت پول به کشور در دستور کار قرار گرفت که هر یک از این روش‌ها توانستند بخشی از خلاها ایجاد شده در حوزه تعاملات پولی کشور را پوشش دهند و ایران را از وابستگی به کانال مالی آمریکا خارج کنند.
از جمله روش‌های ایران برای بازگشت پول نفت صادراتی عبارت‌اند از:
ایجاد کانال مالی مجزا در شبکه بانکی شبکه‌سازی در صرافی‌ها استفاده از ظرفیت بانک‌های کوچک تهاتر نفت با کالا و سرمایه‌گذاری تسویه نفت با ارزهای ملی خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «معمای شرقی-7| آیا پول نفت صادراتی ایران به چین در شرایط تحریم به کشور بازمی‌گردد؟» به بررسی هر یک از راهکارها پرداخته است. 
*ماجرای تهاتر نفت ایران با چای سریلانکا چه بود؟
برای توضیح بیشتر، یکی از موارد خاص تهاتر نفت ایران را مورد بررسی قرار می‌دهیم. به طور خاص درباره تهاتر نفت ایران با چای سریلانکا ماجرا از این قرار است که قریب به 10 سال پیش ایران محموله نفتی را به سریلانکا فروخته است که بعد از اعمال تحریم، به دلیل نظارت آمریکا بر حساب رسمی ایران امکان انتقال این ارز وجود نداشت.
دولت سیزدهم نیز در توافقی با طرف سریلانکایی تصمیم گرفت که به جای دارایی ارزی ایران در این کشور، یکی از کالاهای موردنیاز خود را از سریلانکا وارد کند.
واردات چای ایران سالانه 350 میلیون دلار است که با ابتکار دولت سیزدهم 250 میلیون دلار آن بدون نیاز به تخصیص ارز جدید و از طریق منابع بلوکه شده ایران تامین می‌شود.
علیرضا پیمان‌پاک رئیس سازمان توسعه تجارت در این باره می‌گوید: آزادسازی مطالبات ایران که قریب 10 سال در کشوری دیگر بلوکه شده بود با تهاتر متفاوت است. دریافت مطالبات کشور بدون یک دلار ریزش به همراه سود دیرکرد، آن هم در قالب کالایی که بانک مرکزی سالانه بیش از 350 میلیون دلار برای تامین آن می‌پردازد، تنها کاسبان تحریم و صرافان آشنا را مکدر می‌کند.
*چالش وصول درآمد نفتی بلوکه شده ایران با روش تهاتر با دیپلماسی فعال رفع می‌شود
در نتیجه اخبار متعددی که بعضا از درآمدهای بلوکه شده نفت ایران منتشر می‌شود، مربوط به فروش نفت با حساب‌های رسمی در بازه «قبل از تحریم‌ها» و «موعد اجرای برجام» است و در شرایط تحریم در دولت سیزدهم تمامی مطالبات نفتی ایران وصول می‌شود.
20 درصد از درآمدهای نفتی ایران در شرایط تحریم نیز طبق اعلام نیاز ایران و روش‌های مرسوم بین‌المللی به صورت تهاتر تسویه می‌شود. اما تهاتر درآمدهای نفتی از پیش بلوکه شده ایران با کالاها ممکن است در شرایط مطلوبی صورت نگیرد که با دیپلماسی فعال ایران در ماجرایی مثل تهاتر با چای سریلانکا این اتفاق رخ نداده است.
در تصویر 1، به زبان ساده حالت‌های مطلوب و نامطلوب وصول درآمدهای نفتی نشان داده شده است که وضعیت دولت سیزدهم در وصول درآمدهای نفتی شامل سه حالت آخر است.